Kan een jonge generatie Iraanse demonstranten nu wel de macht breken?

In Iran gaan vrouwen en mannen al ruim twee weken de straat op om te demonstreren tegen de autoriteiten in Teheran. Aanleiding voor de protesten is de dood van de 22-jarige Mahsa Amini. De vrouw overleed nadat zij door de moraalpolitie was opgepakt, omdat ze haar hoofddoek te los zou dragen. De protesten houden aan, want de onvrede is veel breder. Een falende economie, corruptie en een verstikkend regime dat vooral bestaat uit oudere mannen; veel Iraanse jongeren hebben er schoon genoeg van.

De Iraans-Nederlandse auteur Ferdows Kazemi denkt dat de protesten een serieuze bedreiging vormen voor het regime. "Iran heeft een jonge populatie die niet in de strenge islamitische regels gelooft", zegt ze. "Sociale media hebben een poort geopend voor de jongeren die snakken naar vrijheid en onafhankelijkheid. Ze weten nu wat ze missen en in ruil waarvoor."

Protesten in Iran zijn de afgelopen jaren vaker ontstaan uit onvrede over prijsstijgingen of de schending van mensenrechten, en verbreedden zich dan tot een bredere aanklacht tegen de staat. Dat verzet werd steeds relatief snel de kop ingedrukt, zonder dat ze voor barsten konden zorgen in de machtsstructuur.

Uniek bestel beschermt machthebbers

De Iraanse staatsinrichting is uniek. Het land heeft naast gekozen bestuurders en volksvertegenwoordigers een oppermachtige religieuze bestuurslaag.

De religieuze leider staat bovenaan en is het staatshoofd. Dat is nu de 83-jarige Ali Khamenei. Dan is er de Raad der Hoeders. Deze twaalf mannen selecteren wie er wel en niet mag meedoen aan de verkiezingen. Zij toetsen ook de wetten die door het parlement worden aangenomen op religieuze toelaatbaarheid.

Al weken gaan tienduizenden Iraniërs de straat op. Ze demonstreren tegen het regime en willen meer vrijheid. De situatie is uniek. NOSop3 legt uit waarom:

Zes van de leden van de raad worden rechtstreeks benoemd door de hoogste leider, Khamenei dus, de andere zes door de opperrechter. Maar deze opperrechter is zelf ook weer benoemd door Khamenei. De geestelijk leider heeft op deze manier op meerdere lagen een vinger in de pap.

Absolute macht

Op papier is de macht van Khamenei niet absoluut. Een Raad van Experts van 86 mannen moet hem controleren, maar in de praktijk vormt die raad geen werkelijke bedreiging voor de macht. Volgens Ferdows Kazemi heeft dat te maken met de sjiitische islam, die dominant is in Iran. "Daardoor heeft de religieuze leider absolute macht. Verzet tegen hem is gelijk aan het zich verzetten tegen het woord van God."

De macht in Iran is dus geconcentreerd binnen een kleine groep. "Maar ondanks de aanhoudende protesten gedraagt die zich alsof er niks aan de hand is", zegt de Iraans-Nederlandse activist Shirin Ghahramani.

De president en het parlement worden gekozen door het volk; wel pas nadat kandidaten zijn geselecteerd door de Raad van Hoeders. Er is vaak spanning tussen meer hervormingsgezinde politici en de religieuze bovenlaag. Voorstellen voor voorzichtige hervormingen lopen hierdoor op niets uit.

Ghahramani organiseert demonstraties tegen het Iraanse regime in Nederland. Ze ziet bij de huidige protesten een solidariteit tussen Iraniërs die ze eerder niet zag. "In Iran heeft men ook door dat het niet gaat om je politieke voorkeur, iedereen is een doelwit binnen de Iraanse dictatuur", zegt ze. "En in Nederland zijn wij solidair met iedereen die nu de straat op gaat." Ook vanmiddag is er zo'n solidariteitsdemonstratie, op het Malieveld in Den Haag.

Het valt Ghahramani op dat demonstranten bij protesten in Iran zich minder laten intimideren door de beruchte Revolutionaire Garde en slimmer met hun ordediensten omgaan. Deze elitegarde werd opgericht door Khameneis voorganger, ayatollah Khomeini. Hij vertrouwde het leger niet en wilde een militair korps dat direct onder zijn leiding stond.

In de video zie je meer over dit elitekorps:

Iraanse demonstranten vrezen vooral de Basij, een onderdeel van de Revolutionaire Garde. Terwijl de oproerpolitie en agenten herkenbaar zijn op straat, dragen leden van de Basij burgerkleding. Ze mengen zich onopvallend tussen betogers en gebruiken excessief geweld.

Ghahramani zegt dat de jonge demonstranten nu strategischer omgaan met de eenheid. "Ze hebben geleerd de Basij te herkennen aan hun houding en de spullen die ze bij zich dragen." Via WhatsApp-groepen lichten ze elkaar in wanneer leden van de Basij gezien worden en kiezen dan een nieuwe plek voor hun protesten. Het toont volgens haar aan hoe een jonge generatie zich verhoudt tot een verouderd regime.

Het regime streeft er ook nu weer naar om met behulp van de Revolutionaire Garde het verzet te breken, weet de Nederlands-Iraanse activist. Maar onder meer omdat de betogers over smartphones beschikken, is ze toch hoopvol. "We zijn niet meer bang. Alles wordt vastgelegd via sociale media en gaat de wereld over."