Lessen uit de coronacrisis: nu voorbereidingen starten, beter samenwerken

Wetenschappers moeten zich nu al voorbereiden op een crisis, onderzoeksgegevens met elkaar delen en niet alleen gebruikmaken van de kennis van epidemiologen en virologen, maar ook luisteren naar psychologen, ethici en juristen. Dat is volgens de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) nodig voor de bestrijding van een eventuele volgende pandemie.

In een vandaag uitgekomen adviesrapport onderzoekt de KNAW welke lessen wetenschappers kunnen trekken uit de coronacrisis, omdat tijdens die pandemie duidelijk is geworden "hoe hard wetenschap nodig is". De overkoepelende conclusie is dat er nú maatregelen moeten worden genomen om voorbereid te zijn op nieuwe grootschalige uitbraken van infectieziekten.

Digitaal overzicht

Een van de aanbevelingen van de KNAW is dat er een digitaal systeem moet komen waarin kennis uit verschillende vakgebieden kan worden gebundeld. Volgens de auteurs van het adviesrapport zijn tijdens de coronapandemie "overweldigend veel publicaties" verschenen: in de eerste tien maanden ging het om zo'n 110.000 wetenschappelijke artikelen. Maar lang niet alles was relevant, stelt de KNAW, en sommige onderzoeken zouden onder normale omstandigheden niet eens zijn gepubliceerd.

Om "het kaf van het koren te scheiden" pleit de organisatie van wetenschappers voor een digitaal platform waar alle studies samenkomen. Volgens de KNAW kunnen onderzoekers via zo'n online tool een beter beeld krijgen van de stand van zaken en wordt dubbel werk ermee voorkomen.

Verschillende vakgebieden

Het gaat daarbij niet alleen om biomedisch onderzoek. De onderzoekers zeggen dat aan het begin van de coronapandemie "begrijpelijkerwijs" vooral virologen, infectiologen, intensivisten en epidemiologen aan het woord kwamen, maar dat kennis uit andere vakgebieden net zo noodzakelijk is gebleken.

De KNAW noemt als voorbeelden rechtsstatelijke inzichten over nieuwe wetgeving en technische innovaties die de kans op besmetting kunnen verminderen. Ook kennis over communicatie en gedrag is van belang, stelt de organisatie, zodat bijvoorbeeld kan worden ingeschat in hoeverre mensen bereid zijn om zich aan maatregelen te houden.

Volgens de wetenschappers die de KNAW heeft gesproken, speelde gedragswetenschappelijk onderzoek in de coronacrisis nauwelijks een rol in de beleidsvorming. Terwijl dat soort onderzoek "essentieel" is voor de effectiviteit van de maatregelen, stelt de organisatie.

Kennisdelen

Volgens de KNAW is het essentieel dat wetenschappers alle kennis onderling delen. In de coronacrisis gebeurde dat te weinig of bleek samenwerking lastig.

Zo zeggen sommige deskundigen in het rapport dat biomedische en technologische onderzoeken naar de verspreiding van het coronavirus beter hadden kunnen worden gecombineerd. Nu waren die onderzoeken aanvankelijk vooral gericht op besmetting via direct contact en "druppelcontact", en was er minder ruimte voor onderzoek naar andere vormen van overdracht, zoals via de lucht.

Volgens de KNAW waren wetenschappers soms bovendien terughoudend om hun onderzoeksresultaten te delen, onder meer vanwege privacyoverwegingen of omdat ze bang waren dat hun collega's er met de resultaten vandoor zouden gaan.

Uiteindelijk waren veel data te beperkt toegankelijk, stelt de KNAW. Als voorbeeld noemt de organisatie de gegevens over bijvoorbeeld coronatests, vaccinaties en rioolwater, die alleen bij het RIVM beschikbaar waren. "Het is risicovol om toegang tot data te beleggen bij een instantie die het tijdens een crisis te druk heeft, omdat die data juist op zo'n moment hard nodig zijn voor onderzoek", staat in het rapport.

Verder moeten de onderzoeksgegevens van verschillende partijen in de toekomst beter worden gekoppeld, adviseert het KNAW. Nu werden bijvoorbeeld uitslagen van commerciële testbureaus niet meegenomen in de registratie van coronabesmettingen.

Ook zijn meerdere steekproeven gedaan onder de bevolking om informatie te verzamelen, maar waren die vaak te klein of niet representatief. "Dat komt doordat universiteiten, onderzoeksinstellingen en ziekenhuizen met elkaar concurreren in het onderzoek en duurzame samenwerking niet vooropstellen", concludeert het KNAW.

Volgens de onderzoekers moet de rijksoverheid een rol spelen in het opzetten van een landelijk informatiesysteem.