Nu nadenken over corona, zeggen 14 instanties. Wat willen zij?
Bij een volgende opleving van het coronavirus moet de politiek meer rekening houden met het gedrag van mensen. Om een nieuwe golf in te dammen, kan de overheid beter maatregelen instellen die epidemiologisch minder nut hebben maar wel worden nageleefd, dan andersom. Een en ander staat in een lijvig rapport van veertien organisaties en adviescolleges, waaronder de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid.
Het rapport telt zo'n 150 pagina's met aanbevelingen. Die zijn toegespitst op verschillende scenario's waarin het coronavirus in de toekomst nog een rol speelt. De scenario's lopen uiteen van verkoudheid (mensen hebben lichte klachten) tot worst case, waarbij het virus door mutaties dodelijker wordt en de samenleving ernstig ontwricht raakt. Er is dan sprake van code zwart en ziekenhuizen kunnen patiënten niet meer opnemen.
Per scenario doen de organisaties aanbevelingen op verschillende gebieden. Zo adviseren zij onderwijsinstellingen bij het worstcasescenario om te kijken of lesgeven in de buitenlucht mogelijk is. En om hamsteren in supermarkten te voorkomen, zouden voedsel- en medicijnbonnen kunnen worden verstrekt.
Bij een minder zwaar scenario ('continue strijd') wordt er gevaccineerd, maar muteert het virus sneller dan de vaccins bij kunnen houden. Komen we opnieuw in die fase terecht, dan is het volgens het rapport een optie dat het onderwijs 'tussenvormen' gebruikt, waarbij halve klassen op verschillende dagdelen naar school komen.
'Zijn we genoeg voorbereid?'
"We moeten nadenken wat er per scenario zou moeten gebeuren", zegt Jet Bussemaker, voorzitter van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving, die namens de veertien organisaties het woord voert.
"Stel dat er code zwart komt, hoe gaan we daar dan mee om? Laten we leeftijd op de IC's een rol spelen? Medisch specialisten hadden een scenario gemaakt waarin leeftijd een criterium was, maar dat kwam op verzoek van de Tweede Kamer te vervallen. Die daar een half jaar later vervolgens weer van terugkwam", aldus Bussemaker. "Daar kunnen we dus beter nu al de discussie over voeren."
Ook over bijvoorbeeld afstands- en lockdownmaatregelen moet volgens Bussemaker nu worden nagedacht. "Geldt dat dan ook voor verpleeghuizen, waarvan we eerder gezien hebben dat mensen zonder familie zijn gestorven?" Zij waarschuwt ervoor niet te lang te wachten. "Dan moet je snelle besluiten nemen en dat kan het draagvlak doen afnemen."
'Moet dat?'
"Ik snap heel goed dat mensen denken 'laten we het alsjeblieft even niet over corona hebben'", vervolgt Bussemaker. "Maar de regering, de Tweede Kamer en bijvoorbeeld besturen van scholen en gevangenissen moeten zich afvragen of ze voldoende voorbereid zijn."
Zij wijst erop dat het kabinet verantwoordelijkheid moet nemen. Bussemaker: "Je kunt niet alleen naar een OMT luisteren en zeggen dat de sectoren het verder maar moeten doen. De politiek moet die hele ingewikkelde afweging van waarden maken."
Bussemaker is onderdeel van het net opgerichte Maatschappelijk Impact Team (MIT), dat naast het OMT het kabinet kan adviseren over eventuele maatregelen.
Najaar en winter
"Door je nu voor te bereiden, anticipeer je goed op het najaar en de winter", onderstreept ook epidemioloog Alma Tostmann (Radboudumc). "Nu het rustig is, kun je met alle partijen praten over wat je wil gaan doen en hoe je dat gaat communiceren. Daarmee voorkom je dat er straks ad hoc weer allerlei besluiten genomen moeten worden", legt Tostmann in het NOS Radio 1 Journaal uit. Zij schreef niet mee aan het rapport.
Hoe groot die golf in het najaar en de winter gaat worden, is volgens de epidemioloog lastig te voorspellen. "Het hangt deels af van hoeveel mensen de herhaalprik zullen nemen, die vanaf deze maand wordt aangeboden."
Over hoe effectief eerder genomen maatregelen zijn gebleken, wordt in het rapport niet gesproken. Epidemioloog Tostmann trekt wel een les uit de eerdere golven. "Als je ziet dat de besmettingen en de opnames stijgen, kun je beter wat vroeger maatregelen als mondmaskers en thuiswerken instellen. Dat om te voorkomen dat je later zwaardere maatregelen moet instellen, om de zorg nog enigszins overeind te houden", stelt Tostmann.
'Van crisis naar crisis'
"Het openbaar bestuur lijkt bovendien van crisis naar crisis te hollen", staat in het rapport. "Naast de coronacrisis sprak de rijksoverheid het afgelopen jaar over een stikstofcrisis, een klimaatcrisis, een wooncrisis én een asielcrisis." Een risico daarvan is dat er weinig aandacht overblijft voor dingen die op dat moment niet als crisis worden beschouwd, zoals corona. "Het risico bestaat dat politiek en samenleving pas beginnen met de voorbereiding wanneer het opnieuw crisis is, terwijl het voor de voorbereiding dan feitelijk te laat is."
Dat ziet ook Bussemaker. "Het is politiek-eigen, je wil niet meer problemen maken dan strikt noodzakelijk. Bovendien ben je in de politiek vaak op de korte termijn bezig. Maar wij vinden dat we van de afgelopen jaren moeten leren en het besproken moet worden."
