Rechts aan zet na politieke aardverschuiving in Zweden
In Zweden zwaait de sociaaldemocratische regering na acht jaar af. Het land gaat verder met een rechtse coalitie, waarbij de radicaal-rechtse partij Zweden Democraten een sleutelpositie inneemt.
De laatste keer dat Zweden zo'n ruk naar rechts meemaakte, moet 3 september 1967 zijn geweest. Dagen H, de dag waarop Zweden wisselde naar rechts rijden, met alle chaos van dien. Of de huidige politieke koerswijziging ook leidt tot chaotische taferelen is afwachten. Maar duidelijk is wel dat er sprake is van een ongekende politieke verschuiving.
Bij de verkiezingen van zondag ging het leeuwendeel van de stemmen naar de sociaaldemocraten. De partij van premier Andersson kreeg zelfs meer stemmen dan bij de vorige verkiezingen. Dat ze die niet kunnen verzilveren heeft te maken met het blokkensysteem in het land. Voorafgaand aan de verkiezingen sluiten partijen zich aan bij een blok, met een kandidaat-premier.
Het blok met de meeste zetels krijgt het initiatief om een regering te vormen. Dankzij de fikse verkiezingswinst van de Zweden-Democraten, nu de tweede partij van het land, is dat het rechtse blok. En dus kan kandidaat-premier Ulf Kristersson, leider van de Gematigde partij (die zondag verlies boekte) aan de slag met de vorming van een nieuw kabinet. Want de Zweden-Democraten zijn nog niet welkom in Vak K.
Binnen dat rechtse blok zijn de Zweden-Democraten een vreemde eend in de bijt. Omdat de oprichters in de jaren 80 neonazistisch gedachtegoed aanhingen, was de partij lange tijd een absolute no-go. Na het aantreden van de charismatische Jimmie Åkesson in 2005 als lijsttrekker kwamen ze weliswaar in het parlement en groeiden ze elke verkiezingen, maar een echte doorbraak bleef uit. Onder meer vanwege het cordon sanitaire tegen de Zweden Democraten: geen andere partij wil samenwerking ook maar in overweging nemen.
De verkiezingscampagne van dit jaar bracht daar verandering in. Die draaide om de aanpak van bendegeweld en integratieproblematiek, stokpaardjes van de Zweden-Democraten, die de problemen nadrukkelijk in verband brengt met het ruimhartige immigratiebeleid van het land. Dat zelfs de sociaaldemocraten stevige uitspraken over migranten niet schuwden, maakte de retoriek van Åkessons partij ook meer legitiem voor kiezers: partijen durfden minder dan voorheen zich duidelijk uit te spreken tegen de partij.
Realistische optie
In tegenstelling tot bij voorgaande verkiezingen werden de Zweden-Democraten een realistische optie. Een stem op de partij was niet langer per definitie een proteststem, maar zou weleens tot ander beleid kunnen leiden.
Dat idee kregen ze vooral buiten de grote steden - zoals in het midden van het land. Daar won de partij veel stemmen. Tot voor kort was dat het territorium van de Centrumpartij, die kon bogen op een grote agrarische achterban. Die kiezers heeft de Centrumpartij in de afgelopen jaren van zich vervreemd, door zich meer te richten op stedelijke gebieden. Dat was uitgerekend op het moment dat het bendegeweld zich over heel Zweden uitbreidde en niet langer aan de steden was voorbehouden.
Doordat de Centrumpartij tot het linkse blok van Andersson behoort, telt die overstap van de kiezers dubbel: de zetels die het linkse blok verloor, gingen met de Zweden-Democraten mee naar het rechtse blok.
Maar hoewel de Zweden-Democraten staan te trappelen, betekent de zetelwinst niet dat ze ook daadwerkelijk gaan regeren. Los van overeenkomsten in de campagnekoers hebben alle partijen zich ook nu weer uitgesproken tegen regeringsdeelname van de partij van Åkesson. Zo ook Kristerssons Gematigden. Over een mogelijke gedoogconstructie houdt hij zich stil, maar veelzeggend is dat de rechts-conservatieve partijleider maandag de andere leiders van het rechtse blok, inclusief Åkesson, al had uitgenodigd om te komen lunchen.
Links economisch beleid
De vraag is nu welke toezeggingen de partijen doen in ruil voor gedoogsteun van Åkesson. Als grootste op rechts hebben de Zweden-Democraten flink wat in de melk te brokken. Wat er in ieder geval aankomt, is een hardere aanpak van criminaliteit en een strenger asielbeleid. Met zijn verkiezingswinst wil Åkesson op zijn minst die eisen ingewilligd zien.
Op andere gebieden wordt toenadering lastiger. Zo zijn de Zweden-Democraten op economisch beleid links georiënteerd en pleit de partij voor een sterke verzorgingsstaat. Dat staat lijnrecht tegenover Kristersson die in de campagne nog riep dat juist die verzorgingsstaat 'lui maakt'.
De komende tijd moeten ze eruit zien te komen. Met slechts enkele zetels verschil tussen de twee blokken zit Andersson al op 't vinkentouw. Toen ze haar ontslag aanbood deze ochtend, deed ze en passant meteen een handreiking. Mocht Kristersson er niet uitkomen met de Zweden-Democraten, 'dan staat haar kamerdeur altijd open'.
