Bendegeweld is hét thema bij Zweedse verkiezingen

• Thom Edinger

  Redacteur buitenland

Hoe stopt Zweden het uit de hand gelopen bendegeweld? Het is hét thema van de parlementsverkiezingen, die zondag worden gehouden.

De kans dat het nieuwste proefballonnetje van de radicaal-rechtse Zweden-Democraten een deel van de oplossing gaat zijn, lijkt klein. Het plan om piepjonge delinquenten vernederende taakstraffen te laten uitvoeren, om zo een criminele carrière in de kiem te smoren, werd uitgebreid besproken in de kranten, al was het maar om de juridische onmogelijkheid te onderstrepen. Ondertussen lijkt de partij wel de grootste te worden op rechts.

Het bendegeweld in Zweden beperkt zich allang niet meer tot Stockholm, Göteborg of Malmö. Zo'n beetje elke stad heeft ervaring met wilde schietpartijen tussen rivaliserende groepen. Ze bestaan grotendeels uit jongeren met een migratieachtergrond, opgegroeid in gesegregeerde voorsteden. Omdat jongeren lagere straffen krijgen, worden ze graag gerekruteerd. Zo werd onlangs een bendeleider geliquideerd door een vijftienjarige.

Op rechts roepen partijen dat het jarenlange ruimhartige migratiebeleid zich nu wreekt. Maar misdaadverslaggever Joakim Palmkvist kan weinig met die redenering. "Dit zijn jongeren die in Zweden zijn geboren, ze komen niet in de criminaliteit terecht omdat hun ouders uit Mogadishu, Teheran of godbetert Stockholm komen."

Maar het is duidelijk dat in Zweden een taboe is geslecht. Ook de sociaaldemocratische partij van premier Magdalena Andersson zegt nu ronduit dat segregatie een probleem is. Partijen roepen op tot hardere straffen, meer blauw op straat, en meer: zo suggereerden de conservatief-liberalen kinderen uit probleemwijken op ADHD te laten testen.

In antwoord kwam de regering onlangs al met een, voor sociaaldemocraten ongekend, actieplan dat law and order ademt. Daarin wordt voorgesteld om miljarden kronen voor versterking van het politiekorps uit te trekken en gepleit voor zwaardere straffen op wapenbezit. "Maatregelen voor de korte termijn," aldus Palmkvist. "Om raddraaiers van de straat te krijgen."

Maar de gedachte dat strengere straffen daadwerkelijk leiden tot minder geweld is naïef, zegt Basim Ali. "Wanneer een wapen je leven kan redden, deins je niet terug voor een hogere straf." Hij is jongerenwerker in Skäggetorp, een wijk bevolkt door arbeidsmigranten in de stad Linköping.

Het toonbeeld van een wijk waar in aanloop naar de verkiezingen veel over, maar weinig mee wordt gepraat. "Tijdens corona hielden we twee meter afstand, maar daarvoor ervoeren deze jongeren al een 'Zweedse afstand'."

Leraren spreken gebrekkig Zweeds, buiten het schoolplein wordt er Blattesvenska gesproken, een mengelmoes van straattaal en Zweeds. Geen aangeharkte voortuinen, maar slecht onderhouden speeltoestellen tussen flats. Plekken waar de Zweedse verzorgingsstaat niet alleen ver weg voelt, maar ook is. Door jarenlang centralisatie-beleid zijn sociale diensten er vertrokken en zijn dit soort buurten verworden tot ronselgebied van bendes.

Aan Ali de taak om te voorkomen dat jongeren daaraan ten prooi vallen. "Dit zijn jongens die met zijn vieren een slaapkamer en een winterjas moeten delen. Die denken niet aan een toekomst bij een advocatenbureau, maar aan geld om de maand door te komen." Als ze al eens politici op tv zien, roepen die dat ze keihard aangepakt moeten worden. "Rolmodellen zijn er voor hen nauwelijks."

Waar de staat in de loop der jaren is verdwenen, zijn bendes nooit ver, met hun dure auto's, kleding en nieuwe telefoons. Een makkelijke manier om geld te verkrijgen en carrière te maken - zij het crimineel.

Het leidt tot een parallelle samenleving, met eigen wetten. Als deze jongeren al eens in aanraking komen met de maatschappij, is dat met de politie. En dan geldt er een ongeschreven zwijgplicht, een omerta: praten doe je niet. Palmkvist: "De politie staat keer op keer met lege handen."

Semi-afgesloten wijken

Het zijn dit soort wijken waarover premier Andersson het heeft, toen ze onlangs waarschuwde voor potentiële 'Little Italies' of 'Chinatowns'. Hoewel concrete wetgeving tot nu toe uitblijft, verraadt de hardere retoriek dat de sociaaldemocraten zich herpositioneren op het gebied van integratie. In Zweden wordt al de vergelijking getrokken met de Deense zusterpartij, waar een strikt migratiebeleid de wind uit de zeilen houdt van populistisch rechts.

Machteloos kijken jeugdwerkers ondertussen toe hoe er in sommige steden al voorzichtig wordt gesproken over semi-afgesloten wijken, naar voorbeeld van de Amerikaanse 'gated communities'. Dat leidt volgens Ali alleen maar tot meer isolatie van de jongeren uit Skäggetorp. Uitgerekend daar wordt er met een opkomst van 4 procent weinig verwacht van de politiek. "Wrang, want juist hier zijn ze gebaat bij fatsoenlijk beleid."