Vermeer paste Melkmeisje aan: schilderij toonde eerst vuurmand en rek met kannen

Op het schilderij Het Melkmeisje van Johannes Vermeer was eerst een vuurmand en een rek met kannen te zien, voordat de meester zijn kunstwerk 350 jaar geleden overschilderde. Dat is duidelijk geworden na nieuw onderzoek van het Rijksmuseum in Amsterdam in samenwerking met het Mauritshuis in Den Haag.

Door geavanceerde onderzoeksmethodes en scans kwam de onderschets van het schilderij tevoorschijn. Die schets brengt nieuwe inzichten in Vermeers werkwijze. Volgens het Rijksmuseum wordt algemeen aangenomen dat Vermeer altijd langzaam en uiterst zorgvuldig te werk ging. Dat blijkt nu toch anders te liggen.

Eerst grove schets, daarna invulling

Onder de linkerarm van het melkmeisje is een in allerhaast aangebrachte dikke streep zwarte verf te zien. Daaruit valt op te maken dat Vermeer zijn voorstelling eerst vlug in lichte en donkere tonen opzette, voordat hij de details verder uitwerkte.

Door de scans is te zien dat er op de muur achter het meisje een rek met enkele kannen was geschetst. Dat werd niet verder uitgewerkt en verdween uit het uiteindelijke kunstwerk. Een dergelijke plank bevond zich ook in het huis van Vermeer.

Eerder werd al ontdekt dat er rechtsonder op het schilderij een mand te zien was. Nu blijkt dat het een vuurmand van wilgenteen was, die in de zeventiende eeuw vaak te vinden was in huizen. Een kom met gloeiende kolen werd in de mand geplaatst om pasgeboren baby's warm te houden en hun luiers te drogen. Vermeer zelf had er ook eentje in zijn eigen woning. Hij verborg de vuurkorf door er een stoof, Delfts blauwe tegels en de vloer overheen te schilderen.

Directeur Taco Dibbits van het Rijksmuseum spreekt van een bijzondere ontdekking. "Er is al zo veel onderzoek gedaan naar Het Melkmeisje dat we niet verwacht hadden nog zoiets duidelijks te ontdekken. Dankzij moderne technieken is dat toch gelukt." Dezelfde techniek werd ook al gebruikt bij het onderzoek naar en de restauratie van De Nachtwacht van Rembrandt.

Volgens Dibbits geeft de ontdekking een verrassend beeld van Vermeers artistieke beslissingen. "Zo zorgt het overschilderen van het rek met kannen en de vuurmand voor meer rust en verstilling in de kamer van het melkmeisje. Niets leidt meer af van haar geconcentreerde bezigheid."

Het onderzoek naar de collectie van Vermeer is gedaan in aanloop naar een grote expositie die volgend jaar in het Rijksmuseum te zien is. Bezoekers kunnen dan zeker 27 van de 35 kunstwerken bewonderen die Vermeer in zijn leven maakte.