Tunnelvisie leidde tot rechterlijke dwaling bij flatmoord, hoe uniek is dat?
14 jaar onterecht vast. De vrijspraak in de zaak van de Rosmalense flatmoord betekent een rechterlijke dwaling van behoorlijke omvang. Het Openbaar Ministerie biedt daarom excuses aan de ten onrechte veroordeelde Rob B. aan, en gaat kijken naar een schadevergoeding. Hoe heeft het zo mis kunnen gaan? En hoe uniek is deze zaak?
"Het belangrijkste punt is dat andere scenario's dan moord door B. niet werden onderzocht", zegt criminoloog Jasper van der Kemp van de Vrije Universiteit. Hij onderzoekt met het project Gerede Twijfel mogelijke rechterlijke dwalingen, waaronder de flatmoord. "De zaak leek ook simpel: hij was binnen bij haar, met de deur dicht, dus hij moest het zijn."
Het nalopen van alle opties lijkt een logisch onderdeel van het politieonderzoek maar het gebeurt niet altijd, zegt Van der Kemp. In dit geval was al het onderzoek gericht op het bevestigen van B. als verdachte. "Er is niet gezocht naar bewijzen die andere scenario's zouden kunnen bevestigen." Er was dus sprake van tunnelvisie.
Alibi-onderzoek
B. had een sluitend alibi: hij was een rondje fietsen op het moment van overlijden van zijn vriendin. Het onderzoek naar het alibi werd echter verkeerd uitgevoerd, zegt de criminoloog, waardoor dat alibi ten onrechte onderuit werd gehaald. "Een politieagent fietste op normale snelheid de afgelegde route van B., terwijl hij vanwege medicatie niet zo snel kon fietsen. Niemand was bij dat alibi-onderzoek kritisch genoeg."
Bij de veroordeling speelde het een belangrijke rol dat onwaarschijnlijk werd geacht dat Van den Hoogen haar eigen keel kon doorsnijden. "Het was voor de politieagenten lastig voor te stellen dat iemand zichzelf de keel doorsnijdt, en de deskundigen hebben zich daarin laten meeslepen", zegt rechtspsycholoog Peter van Koppen, verbonden aan het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving te Leiden.
Nu beter
Volgens criminoloog Van der Kemp wordt tegenwoordig op de politieopleiding meer dan voorheen aandacht besteed aan het kritisch bekijken van bewijzen en het onderzoeken van meer onwaarschijnlijke scenario's. "Dat kritische denkpatroon moet onderdeel van de hele strafrechtketen zijn, dus ook van de officier van justitie en de rechter."
Volgens rechtspsycholoog Van Koppen is daar nog een wereld te winnen. "Rechters zijn opgeleid in het recht, niet in waarheidsvinding en hoe bewijs in elkaar steekt. Om bewijs goed te begrijpen moet je een goede cursus wetenschapsfilosofie krijgen."
Is de rechterlijke dwaling in de zaak van de Rosmalense flatmoord reden tot zorgen over het gehele rechtssysteem? "Dat niet", zegt Van Koppen. "Dat werkt over het algemeen goed, maar dus niet altijd goed genoeg in zaken waarbij het bewijs ingewikkeld is. Dat zijn in Nederland geen honderden zaken, maar wel voldoende zaken om je zorgen over te maken."
Af en toe een rechterlijke dwaling is onvermijdelijk, zegt criminoloog Van der Kemp. "Elk systeem kent fouten, maar het mag geen fout zijn die voortkomt uit een gebrek aan kritisch denken."
