Chili stemt over nieuwe sociale grondwet, maar is die ook betaalbaar?

• Boris van der Spek

  correspondent Latijns-Amerika

De inwoners van Chili stemmen vandaag in een referendum over een nieuwe grondwet. Die is veel progressiever dan de oude, die ruim veertig jaar geleden onder de militaire dictatuur werd ingevoerd.

De uitkomst van het referendum is ongewis. De afgelopen maanden waren de tegenstanders duidelijk in de meerderheid, zo bleek uit opiniepeilingen. Maar naarmate de dag van het referendum dichterbij kwam, werden de verschillen tussen voor- en tegenstanders steeds kleiner.

Voorstanders vinden we vooral in de wijken van de armen, zoals die van Maria José Díaz in Santiago. Schurftige honden vechten met duiven om etensresten uit opengescheurde vuilniszakken. Tussen de zelfgebouwde hutjes met golfplaten daken waait een koude wind vanuit de Andes. Een kanaal waar modder doorheen stroomt, scheidt deze krottenwijk van de middenklassenwijken in de Chileense hoofdstad.

"Sinds ik mijn dochter kreeg, heb ik geprobeerd een eigen huis te krijgen. Maar ik ben geen prioriteit voor de regering", zegt Maria José. Een huurwoning kan ze niet betalen, sociale woningen zijn er te weinig voor de vele Chilenen die zonder woning zitten. Volgens de 38-jarige vrouw, die aan een zanderig voetbalveld in de sloppenwijk woont, is de huidige grondwet in Chili de grote boosdoener. "De regering hoeft ons niet te helpen, ze voelen zich niet verplicht. Met een nieuwe grondwet komt er verandering, dat weet ik zeker. Dan bestaan sloppenwijken als deze straks niet meer en komt er meer gelijkheid", zegt ze.

Het recht op huisvesting is een van de sociale rechten die is opgenomen in de voorgestelde nieuwe grondwet waar Chilenen vandaag over stemmen. In die grondwet zijn verder gratis onderwijs, toegankelijke zorg, het recht op abortus, onafhankelijkheid voor inheemse volkeren en gendergelijkheid opgenomen. Een zeer progressief document dus, dat lijkt te voldoen aan de eisen van de honderdduizenden Chilenen die in 2019 de straat op gingen.

Destijds eisten de betogers dat er een einde kwam aan de ongelijkheid in het land. Op soms gewelddadige manieren zetten ze hun eisen kracht bij. Een nieuwe grondwet was een van die eisen: de huidige dateert uit het tijdperk van dictator Pinochet en is volgens tegenstanders de basis voor het neoliberale systeem dat Chili zo'n economisch succesvol doch ongelijk land heeft gemaakt.

Bij een referendum in 2020 besloten Chilenen dat er inderdaad een nieuwe grondwet moest komen, geschreven door direct gekozen vertegenwoordigers. Vervolgens kozen Chilenen voor een overwegend links comité om hun grondwet te schrijven. Het resultaat is een 178 pagina's en 388 artikelen tellend document met veel sociale zekerheid en een grotere rol voor de staat dan in de huidige grondwet het geval is. In de huidige grondwet worden zorg, onderwijs, pensioenfondsen en de drinkwatervoorziening grotendeels aan de private sector overgelaten.

'Activisme zien we terug in tekst'

Het is juist die grote rol voor de staat die Hernán Larraín tegen de borst stuit. Larraín was een van de weinige conservatieve vertegenwoordigers in de grondwetgevende raad en zag hoe progressief links vanaf het begin de dienst uitmaakte in het parlement. "Vanaf het begin was het traumatisch. Veel van de vertegenwoordigers waren activisten die recht van de protesten kwamen. En dat zien we terug in de uiteindelijke tekst", zegt hij.

Larraín zegt de woede van de betogers destijds te begrijpen en het ook eens te zijn met de vele sociale voorzieningen in de nieuwe grondwet. "Maar de rol van de staat in deze grondwet is niet realistisch. De hele private sector speelt geen rol meer."

Veel tegenstanders van de nieuwe grondwet vragen zich af hoe de Chileense overheid, indien het document wordt aangenomen, al die gratis voorzieningen gaat betalen. Ze vrezen voor nog meer economische instabiliteit in een land dat al hard is getroffen door de coronapandemie en economische crisis.

Victoria Herrera, die zich als activist inzet voor sociale huisvesting voor Chilenen, ziet een grotere rol van de staat juist als oplossing. "Veel mensen kunnen op de huidige markt niet aan een woning komen. De nieuwe grondwet maakt de staat medeverantwoordelijk voor de huisvesting van mensen en kan zo dus ingrijpen wanneer nodig, zodat deze krottenwijken niet langer meer hoeven te bestaan."

Ook president Boric en minister van Defensie Fernández Allende brachten hun stem uit:

De voorlopige uitslag van het referendum wordt in de loop van de nacht verwacht.