Op weg naar witte rook: paus benoemt twintig nieuwe kardinalen

• Andrea Vreede

  Correspondent Vaticaan

Kan een paus bepalen wie zijn opvolger wordt? Antwoord: nee. Maar hij kan wel het nodige doen aan de samenstelling van het college van kardinalen dat op termijn die nieuwe paus gaat kiezen. Door mannen tot kardinaal te benoemen ('creëren' heet dat in kerkelijk jargon) die in zijn ogen op een goede manier hun werk doen. Kardinalen die in grote lijnen zijn visie voor de toekomst van de Kerk delen.

Dat benoemen moet met een zekere regelmaat gebeuren, want volgens de regels dienen er bij een conclaaf ongeveer 120 kieskardinalen te zijn. Kardinalen verliezen op hun 80ste hun stemrecht en zijn meestal niet de jongsten als ze hun kardinaalshoed krijgen. Een enkele keer overlijdt er één voordat hij die leeftijd bereikt. Vandaar dat Franciscus, met uitzondering van 2021, ieder jaar sinds zijn aantreden in 2013 met nieuwe benoemingen het aantal kieskardinalen op peil heeft gehouden.

Met en zonder stemrecht

Vandaag hebben twintig nieuwe kardinalen in de Sint-Pieter uit handen van de paus hun rode kardinaalshoed gekregen. Die gebeurtenis heet een consistorie, een kardinaalsvergadering. Zestien van hen zijn jonger dan 80 jaar en mogen dus stemmen bij het volgende conclaaf. De andere vier zijn ouder en krijgen de kardinaalstitel als beloning voor bewezen diensten. Als er een conclaaf komt, mogen ze wel meedoen aan de algemene vergaderingen vooraf, maar stemmen is er niet meer bij.

Eigenlijk waren het er vijf, maar de Belgische emeritus bisschop Luc van Looy trok zich terug na protesten dat hij niet hard genoeg zou zijn opgetreden tegen een van misbruik beschuldigde priester.

Uit alle windstreken

Zoals ook bij eerdere consistories heeft Franciscus opvallende kandidaten gekozen. Niet bisschoppen of aartsbisschoppen van steden waar traditiegetrouw altijd kardinalen vandaan kwamen, zoals Milaan, Venetië of Parijs, maar bijvoorbeeld de aartsbisschop van Marseille en de bisschop van Como. In de VS mag de bisschop van het kleine San Diego zich verheugen op de vaak felbegeerde kardinaalshoed, terwijl zijn collega's van San Francisco en Los Angeles opnieuw bot vangen.

Franciscus kijkt bij zijn keuzes ook veel meer naar gebieden die ver weg liggen van Rome en het Westen. Zo krijgt Mongolië nu een kardinaal in de persoon van de ook nog eens piepjonge 48-jarige bisschop Giorgio Marengo. In het verleden kregen plaatsen als Brunei, Rabat, Haïti, Tonga en Papoea Nieuw-Guinea al een kardinaal.

Met dit consistorie komt nu ook Oost-Timor daarbij. Hoewel het aantal Europeanen en Noord-Amerikanen nog steeds aanzienlijk is, stijgt de invloed van andere continenten gestaag: Latijns-Amerika, Afrika en vooral Azië. De laatste twee zijn ook de gebieden waar de katholieke kerk groeit.

Sociale bewogenheid

Voor Franciscus lijken twee aspecten het zwaarst te wegen bij het kiezen van zijn kardinalen: hun aanwezigheid op plaatsen waar katholieken zwaar in de minderheid zijn en, vooral, hun sociale bewogenheid. Hulp aan migranten, zorg voor zwakkeren, bescherming van het milieu zijn belangrijke kwaliteiten van de nieuwe kardinalen. Zoals de Indiase aartsbisschop Anthony Poola die tot de dalits behoort, de laagste klasse in dat land. Of de Braziliaanse bisschop Steiner die een fel tegenstander is van president Bolsonaro.

Met dit nieuwe consistorie bestaat het college van kieskardinalen uit maar liefst 132 kardinalen. Eigenlijk 12 te veel dus, maar mettertijd stelt dat getal zich vanzelf bij. Klap op de vuurpijl is dat sinds vandaag twee derde van de kieskardinalen uit de koker van Franciscus komt. De anderen zijn kardinaal geworden onder Johannes Paulus II en Benedictus XVI.

Op naar het conclaaf

Het geval wil dat bij een conclaaf een paus met een tweederdemeerderheid gekozen moet worden. Heeft Franciscus daarmee zijn opvolger aangewezen? Wederom nee, want groepsprocessen zijn slecht te voorspellen en de pauskandidatenrace is nog maar net begonnen.

Franciscus heeft met klem gezegd voorlopig niet aan aftreden te denken. Maar de komende dagen zijn alle kardinalen in Rome bijeen om te vergaderen over de pas ingevoerde hervorming van de Curie, het bestuursapparaat van de Kerk. Ze zullen deze gelegenheid met beide handen aangrijpen om elkaar beter te leren kennen. Onder het goedkeurend oog van hun paus die niet weet wie er na hem zal komen, maar waarschijnlijk wel hoopt dat hij in ieder geval zijn erfenis heeft veiliggesteld.