Speuren naar 'stego': criminele informatie in verborgen boodschap

Een foto met daarin een andere, geheime boodschap waarop staat waar drugs verstopt liggen of waar wapens te vinden zijn. Criminelen kunnen door zogenoemde steganografie informatie uitwisselen die niet met het blote oog te zien is. Steganografie, ook wel 'stego' genoemd, is tegenwoordig uiterst technisch, bijvoorbeeld door geheimschrift te verstoppen in de kleurwaardes van een digitale foto.

De bezorgdheid over deze manier van communiceren in het criminele circuit neemt toe. Het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) doet daarom mee aan Uncover: een Europees project waarin opsporingsdiensten en bedrijven in Europa samenwerken om steganografie die wordt gebruikt door criminelen te detecteren.

Kunst en wetenschap

Meike Kombrink van het NFI omschrijft stego als de kunst en wetenschap van verborgen berichten. ''Het is kunst omdat het creatief is, maar het is wetenschap omdat je moet weten hoe je het kan verstoppen in digitale afbeeldingen of video's. Je moet snappen hoe het werkt.''

Het versturen van versleutelde berichten met cryptotelefoons is overigens niet hetzelfde als stego. ''Crypto en stego liggen dicht bij elkaar. Met crypto verstop je de inhoud van de boodschap en met stego verstop je het bestaan van de boodschap'', zegt Kombrink.

Tatoeage met boodschap

Stego op zichzelf is niet nieuw. In de Tweede Wereldoorlog hebben zowel de Duitsers als de geallieerden hard gewerkt aan het ontwikkelen van geheimschrift, door op zoek te gaan naar de beste onzichtbare inkt. Ook leden van terreurorganisatie al-Qaida zouden met behulp van stego onderling hebben gecommuniceerd in de voorbereiding van de aanslagen op 11 september 2001.

Maar het gaat nog veel verder terug in de tijd. Hoogleraar forensische data-analyse Zeno Geradts wijst op een voorbeeld uit 440 voor Christus. ''Het verhaal gaat dat een vorst in die tijd het hoofd van een slaaf kaal liet scheren waarna er een tatoeage op het hoofd werd aangebracht. In die tattoo zat een boodschap met een waarschuwing voor Griekenland over de geplande invasie door Perzië. Toen het haar weer terug groeide, was de tattoo en daarmee de boodschap verborgen en kon deze persoon door de verdediging heen zonder dat mensen dit door hadden."

Nieuwe technieken

In het project Uncover gaat het NFI samen met Europese partners investeren in geautomatiseerde systemen die stego kunnen herkennen. "In de detectie van steganografie moet echt een stap worden gemaakt", zegt Kombrink. "We moeten voor elkaar krijgen dat we het niveau van de criminelen wel kunnen blijven bijbenen."

Volgens Geradts is dit een onderzoeksgebied waar je scherp de ontwikkelingen moet volgen. ''Er zijn zo veel verschillende technieken, die ook nog eens continu veranderen of gecombineerd worden met andere technieken, zoals bijvoorbeeld kunstmatige intelligentie. De speurtocht naar middelen die criminelen gebruiken om met elkaar te communiceren, is altijd in beweging."