Biden kan niet langer om Saudi-Arabië heen, en andersom

• Wouter Hoogland

  redacteur Buitenland

Op zijn tour door het Midden-Oosten maakt president Biden vandaag een opvallende stop: Saudi-Arabië. Het is de volgende stap in het aanhalen van banden met het koninkrijk, dat hij vanwege de mensenrechtensituatie eerder nog een paria noemde.

Biden staat onder grote druk, onder meer vanwege de hoge brandstofprijzen. Samen met de angst voor de invloed van Iran in de regio lijkt dat genoeg reden om over zijn bezwaren heen te stappen.

"Voor Saudi-Arabië is dit een kans", zegt journalist en Midden-Oostendeskundige Abdou Bouzerda. "Het ziet dat Biden kwetsbaar is en water bij de wijn moet doen." Niet alleen heeft Biden Saudi-Arabië nodig. Omgekeerd heeft ook kroonprins Mohammed bin Salman, de sterke man in het land, de VS nodig: zijn ambitieuze plannen kan hij niet waarmaken zonder hulp van het Westen.

Door Oekraïne terug naar Riyad

De moord op journalist Khashoggi in 2018 leidde tot zware kritiek uit het Westen. Sindsdien is Saudi-Arabië bezig met het repareren van zijn imago, bijvoorbeeld door activisten vrij te laten.

Inmiddels doen landen en bedrijven weer zaken in Saudi-Arabië, ziet Midden-Oostendeskundige Paul Aarts van de Universiteit Amsterdam. "Biden heeft lang geaarzeld, maar is ook door de knieën gegaan. De angst voor verlies bij de tussentijdse verkiezingen is blijkbaar genoeg voor een koerswijziging."

Toch denkt Aarts dat Saudi-Arabië niet veel kan doen aan de benzineprijzen. "Veel meer olie produceren dan het al doet, kan Saudi-Arabië niet. Het is een illusie om te denken dat de prijzen omlaag gaan. Olie zal dus niet Bidens eerste prioriteit zijn."

Gemeenschappelijke vijand

Net als voor Israël zal een ander vierletterwoord hoog op Bidens agenda staan: Iran. "Biden wil de invloed van Iran in de regio indammen," zegt Aarts. Onder leiding van de VS is een samenwerkingsverband tussen Golfstaten en Israël in de maak. "Het liefst zou Biden zien dat Saudi-Arabië zich aansluit bij deze Abrahamakkoorden."

Saudi-Arabië kijkt met argwaan naar de gesprekken over een nieuwe Iran-deal, ook al verlopen die stroef. "Een sterkere band met de VS is een mogelijkheid om die Iran-deal zo streng mogelijk te houden", zegt Bouzerda.

Visie 2030

Bin Salman wil zelf dus ook de banden versterken. Saudi-Arabië heeft wel economische relaties met bijvoorbeeld China en Rusland, maar krijgt daarvan geen politieke of militaire steun. "De Arabische regimes in de Golfregio zien Amerika nog steeds als hun ultieme beschermer", aldus Aarts. "Ze weten dat de VS het Midden-Oosten niet zal verlaten, omdat de band met Israël te belangrijk is. Een land als China zal die beschermende rol niet vervullen."

Ook staat de politieke reputatie van Bin Salman op het spel. Hij heeft grote plannen om Saudi-Arabië te moderniseren, samengevat onder de noemer Visie 2030. Het land moet minder afhankelijk worden van fossiele brandstoffen, en cultureel minder conservatief worden. "Maar daarvoor is hulp van het Westen nodig", zegt Bouzerda. "Het land heeft genoeg geld, maar niet de expertise voor de hervormingen die Bin Salman wil."

Bin Salman heeft zijn jonge bevolking een andere toekomst beloofd, maar heeft daarvoor internationale investeerders nodig, dus zijn betere banden ook voor hem noodzakelijk.

Pijnpunt mensenrechten

Dan resteert er nog één punt: mensenrechten. Aarts denkt niet dat hier veel over zal worden gepraat. "Bin Salman staat bekend als een grillig leider, dus er is de mogelijkheid dat hij wegloopt zodra hij de naam 'Khashoggi' hoort.

Bouzerda verwacht dat Biden wel over mensenrechten zal beginnen, "maar er zullen geen individuele gevallen worden besproken. En 'mensenrechten' in het algemeen is een holle frase."