Gelach om misbruikverhaal Johan Derksen, 'omstanders hadden moeten ingrijpen'
Luidkeels werd er door tafelgasten gelachen toen Johan Derksen bij Vandaag Inside vertelde dat hij in zijn jonge jaren een bewusteloze vrouw met een kaars heeft gepenetreerd. "Hebben jullie 'm nog wel aan gedaan?", zei collega-tafelheer René van der Gijp met pretogen. "Ik vraag mij af: hoe groot was die kaars?", grapt Steven Brunswijk. "Het was een flinke kaars", antwoordt Derksen, waarna het gelach weer losbarstte.
Deze reacties en het feit dat presentator Wilfred Genee niet ingreep, maken dat seksueel geweld op problematische wijze wordt gelegitimeerd, vinden deskundigen. "Door te lachen wordt de ernst ontkend", zegt Renée Römkens, emeritus hoogleraar gendergerelateerd geweld aan de Universiteit van Amsterdam. "Dan is het geen probleem, maar een 'goede grap'."
"De mensen aan tafel creëren de sfeer waardoor zo'n verhaal de ruimte krijgt", legt Anniek de Ruijter uit, jurist en directeur van Bureau Clara Wichmann, dat zich inzet voor een betere rechtspositie van vrouwen in Nederland. "Zij faciliteren het, en zijn daarom misschien wel schuldiger aan deze legitimering dan Derksen zelf."
Bekijk hier het fragment uit de uitzending:
"Ik vond het aan de ene kant heel goed dat Johan Derksen aan het begin zei: ik schaam mij rot. Want dat is terecht, dat je je voor zoiets grensoverschrijdends schaamt", zegt Yuri Ohlrichs, seksuoloog bij kenniscentrum Rutgers.
Maar wat Ohlrichs stuitend vond, was dat Derksens verhaal werd weggelachen door de andere mannen aan tafel. "En ik vind dat die, als we het over schaamte hebben, zich nog meer zouden moeten schamen. Omdat zij in feite een grensoverschrijdend seksueel delict weglachen", zegt hij.
Omstandereffect
In plaats van te lachen hadden de andere tafelgasten ook een norm kunnen stellen, legt De Ruijter uit. "Dat aspect is de sleutel. Al had één iemand gezegd dat dit niet oké was, dan had diegene het verschil kunnen maken voor de rest van de groep", zegt ze.
De jurist refereert hierbij aan het omstandereffect, een term uit de sociale psychologie. "Bij seksisme en intimidatie is de belangrijkste variabele de reactie van de omgeving", legt ze uit. "Één persoon kan het verschil maken voor de rest van de groep, door in te grijpen. Want die neemt de rest mee."
Römkens onderstreept dit en vindt dat mannen elkaar moeten aanspreken op seksueel grensoverschrijdend gedrag. "Het wordt tijd dat de cultuur doorbroken wordt waarin mannen elkaar bevestigen in dit soort grappen", zegt ze. "Want echt niet alle mannen denken dat zulk gedrag normaal is."
Wie zich wel heeft uitgesproken tegen de gang van zaken in het programma, is tafelgast Roos Schlikker. "Heb medewerking vanmorgen vroeg opgezegd", twittert ze in reactie op een oproep van presentatrice Margriet Vroomans aan vrouwen om voortaan te weigeren om aan te schuiven bij Vandaag Inside.
Traumatiserend
Behalve met grappen wordt er door Derksen en presentator Genee enkel naar het slachtoffer verwezen in juridische zin. "Technisch gezien zal een officier van justitie het als verkrachting kunnen uitleggen", zegt Derksen in de uitzending.
Ruimte voor het perspectief van het slachtoffer is er verder niet, aldus de deskundigen. "Het is stuitend om te zien dat ze het formaat van de kaars belangrijker vinden dan het welbevinden van de vrouw na afloop", zegt seksuoloog Ohlrichs. "Dat is schaamteloos."
Jurist De Ruijter denkt dat dit voor het slachtoffer een enorme impact kan hebben gehad op haar leven. "Zo wakker worden, dat moet extreem traumatisch zijn", zegt ze.
Niet alleen kan het traumatisch zijn geweest voor de vrouw in kwestie, het kan ook trauma's oproepen bij kijkers die te maken hebben gehad met seksueel geweld. "Hij heeft hier een heleboel vrouwen en mannen mee geschoffeerd", zegt hoogleraar Römkens. "En erger: dit heeft zo'n schadelijke impact op mensen die dit hebben meegemaakt, dit kan een herbeleving oproepen."
Dat Derksen vanavond wederom ruimte krijgt bij Vandaag Inside om een reactie te geven, noemt Römkens dan ook "de wereld op z'n kop". "Laat hem naar de vrouw in kwestie toe gaan en haar zijn verontschuldigingen aanbieden", zegt ze. "Dat zou hem sieren."
