Wat de Azovstal-fabriek tot het 'fort van Marioepol' heeft gemaakt

• Paulus Houthuijs

  redacteur Online

De strijd om staalfabriek Azovstal in Marioepol is symbolisch geworden voor het taaie Oekraïense verzet tegen de Russische invasie. Naar schatting hebben honderden militairen zich verschanst op het industrieterrein. Ook vandaag krijgen zij volgens Rusland de mogelijkheid zich over te geven.

Het Kremlin stelt dat gisteren 120 burgers van zo'n humanitaire corridor gebruik hebben gemaakt om hun schuilplaats op het industriële complex Azovstal te verlaten. Voor zover bekend zijn geen Oekraïense militairen op het Russische voorstel ingegaan om de wapens neer te leggen.

Verscholen burgers

Volgens de overgebleven troepen hebben Russische militairen Azovstal bijna volledig verwoest met "superzware bommen". Er wordt gevreesd voor een nieuwe humanitaire ramp: zo'n duizend vrouwen, kinderen en ouderen gebruiken het complex als laatste toevluchtsoord, zeiden de Oekraïense autoriteiten maandag.

Het is onduidelijk hoeveel burgers er nu nog verblijven. In Russische media wordt gespeculeerd dat zij door de Oekraïense militairen worden gebruikt als levend schild bij de verdediging van Azovstal.

Dit zouden interviews zijn met enkele burgers in de schuilkelders van het complex. De beelden zijn vrijgegeven door het ultranationalistische Azov-bataljon, waarvan strijders samen met restanten van het Oekraïense leger het industrieterrein verdedigen:

"De leden van het Azov-bataljon weten dat het hun dood zal worden", zegt Patrick Bolder, defensie-expert bij het Den Haag Centrum voor Strategische Studies. Het zogenoemde denazificeren van Oekraïne is een van de hoofddoelen van president Poetin. Leden van het rechtsextremistische Azov-bataljon, die het complex verdedigen, hoeven daarom weinig genade te verwachten van de Russische strijdkrachten.

"Maar ze halen er zo wel het maximale uit", stelt Bolder. Zolang de verdedigers het uithouden tegen het Russische leger kunnen die aanvallende troepen niet worden ingezet bij het gisteren gelanceerde Donbas-offensief, legt hij uit.

Maar wat maakt het Azovstal-complex nou zo'n ideale uitvalsbasis om de Russische opmars tegen te houden? Ten eerste: de omvang. Het gebied beslaat zo'n 11 vierkante kilometer aan fabriekshallen, kranen en hoogovens.

"Het is een wirwar aan gebouwen en installaties en dat maakt het voor de Russen heel moeilijk te veroveren", zegt defensiespecialist Peter Wijninga. "Op elk punt kan je worden aangevallen door sluipschutters bijvoorbeeld." Ook het grote risico op boobytraps ofwel valstrikken maakt de kans op grote verliezen onder de aanvallers erg groot.

Al eerder verwoest

Voor de invasie bood het industriële complex tienduizenden inwoners van de stad een baan. Azovstal is met een productie van zo'n 4 miljoen ton staal per jaar een grote speler in Europa. De fabriek in Marioepol werd bijna een eeuw geleden, in 1930, opgericht. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het complex, net als nu, verwoest. Na de oorlog werd de fabriek herbouwd, dit keer met onderkeldering die als schuilplaats kan dienen.

Een adviseur van de pro-Russische milities vergeleek de ondergrondse faciliteiten van Azovstal met "een stad onder een stad." De vele tunnels en schuilkelders zouden bestand zijn tegen zware bombardementen. Ook zou het complex uitgerust zijn met een eigen communicatiesysteem en bestand zijn tegen blokkades, zei de adviseur afgelopen weekend op de Russische staatstelevisie.

Voorraden raken op

Door dit alles heeft Azovstal een reputatie opgebouwd als het fort van de stad. Maar het is geen onneembare vesting, benadrukken de twee defensie-experts. "Alle voorraden gaan vanzelf op: munitie, water en voedsel", zegt Bolder. Aangezien de hele stad en het omliggende zeegebied in handen zijn van de Russen, is het volgens de militair strateeg slechts een kwestie van tijd voor het complex moet worden opgegeven.

"Ze zullen ook al behoorlijke verliezen hebben geleden", vult Wijninga aan. Afgezien van de slachtoffers die in de gevechten zijn gevallen is een deel al dan niet vrijwillig gevangengenomen door de Russen. Op videobeelden was bijvoorbeeld te zien dat enkele Britse strijders van de 36ste Mariniers Brigade premier Johnson oproepen tot een gevangenenruil. Volgens het Kremlin hebben ruim 1000 Oekraïense militairen zich de afgelopen tijd overgegeven in Marioepol.

'Bunkerbusters' ingezet

Voor het paasweekend bestonden de Oekraïense strijdkrachten uit mariniers, een gemotoriseerde eenheid en manschappen van het beruchte Azov-bataljon. Maar het is onbekend hoeveel slachtoffers er sindsdien zijn gevallen bij gevechten of bombardementen. Een Azov-commandant stelt dat er zelfs bunkerbusters zijn gebruikt.

Wijninga: "Dat is een bom met een stalen neus die zich van grote hoogte door gewapend beton boort en dan explodeert." Hij vraagt zich af of het Russische leger daadwerkelijk over zulke bommen beschikt. Als ze zijn ingezet, is de kans op burgerslachtoffers groot.

"Dat zou op zich wel passen in de strategie van de nieuwe Russische commandant Dvornikov", zegt Bolder. "Burgerslachtoffers interesseren hem niet, dat jaagt de overlevenden juist extra angst aan."