In grote brokken witte steen heeft Portugal het 'witte goud' ontdekt

• Rop Zoutberg

  correspondent Spanje

Het wordt "het witte goud" genoemd. Het witte metaal lithium is dé grondstof voor de batterijen in elektrische auto's. Het zit vooral in Zuid-Amerika, Australië en China onder de grond, maar ook in Portugal is het ontdekt. Lokale boeren maken zich zorgen: ze vrezen dat hun omgeving ernstig wordt aangetast als de winning op gang komt.

Twintig jaar geleden nam Nelson Gomes het boerenbedrijf van zijn vader over. In Covas do Barroso, niet ver van de Portugese noordgrens met Spanje, grazen zijn rossige koeien. Het zijn de stilte en de natuur waar hij van houdt, zegt Nelson.

Maar al een paar honderd meter van zijn stallen beginnen de boorgaten van het Engelse Savannah Lithium. Het bedrijf kreeg een concessie om rond het dorp naar lithium te graven. "Ze mogen vier mijnen openen, die straks allemaal rond mijn stallen liggen", wijst Nelson.

Hij vreest een verwoesting. De winning gebeurt op honderd tot driehonderd meter diepte en veroorzaakt brede kraters in het landschap. Voor het proces moeten tonnen steen vermalen worden, wat een stofregen in de omgeving veroorzaakt. Ook is er de angst dat waterbronnen opdrogen.

Grootste Europese reserves

Toch geloven experts dat de lithiumwinning onvermijdelijk is voor de energietransitie die de aarde doormaakt. Wereldwijd stijgt de verkoop van elektrische auto's, signaleert het VN-klimaatpanel IPCC. Als grondstof voor de batterijen van die auto's is lithium nodig. Maar het is een voordeel dat het metaal wereldwijd te vinden is.

"Er is geen enkele twijfel. Portugal bezit de grootste Europese reserves lithium die de industrie nodig heeft. Dat is goed nieuws. Alles wat Europa niet afhankelijk maakt van materialen die anders van buiten moeten komen, is voor mij belangrijk nieuws", zegt Alexandre Lima, hoogleraar geologie aan de universiteit van Porto.

Hij laat grote brokken witte steen zien die hij onderzocht, en die allemaal sporen van het metaal hebben. Lima bracht de laatste jaren de reserves bij Covas do Barroso in kaart. De lithiummijn van het gebied moet open, vindt hij.

"Zo kunnen we binnen Europa aan de materialen komen die nodig zijn voor de energietransitie. Zonder die omslag zal het leven in Europa moeilijk worden."

Protesten van de dorpelingen hadden tot nu toe weinig resultaat, al verloopt het uitgeven van de concessies tergend langzaam door allerlei bezwaarschriften. Gomes laat het bosgebied zien waar de grond moet worden opengebroken.

"Het model dat we volgen om die lithium te winnen is hetzelfde als we bij fossiele brandstoffen doen". zegt Gomes. "Dat betekent dat we doorgaan met het verwoesten van ecosystemen. We verwoesten het leven van de mensen die hier wonen. We gaan maar door met consumeren, terwijl we juist zouden moeten minderen."

Geruster voelen

Geoloog Lima blijft ervan overtuigd dat lithium op een veilige manier gedolven kan worden. "Als consument met een elektrische auto zal ik me geruster voelen als het materiaal van mijn auto komt van een plek waar sociale en milieucontrole is, zoals in Europa. Dat is beter dan in landen als China, waar veel vervuiling is en rechten van de arbeiders niet bestaan."

De verwachting is dat de eerste lithiummijnen van Portugal vanaf 2024 open gaan.