Hoe realistisch zijn de vredesvoorstellen van 'Istanbul' en hoe nu verder?

De vredesbesprekingen tussen Rusland en Oekraïne in Istanbul leidden gisteren tot een zeldzaam moment van optimisme in een oorlog die nu al bijna vijf weken duurt. Wat is de status van de uitkomsten en hoe gaat het nu verder? In dit artikel beantwoorden we vijf vragen over de onderhandelingen.

Wat zijn de belangrijkste uitkomsten?

Na een overleg van bijna vier uur onder leiding van de Turkse president Erdogan werd duidelijk dat Rusland zegt dat het zijn militaire activiteiten bij de noordelijke steden Kiev en Tsjernihiv drastisch wil verminderen. Volgens de burgemeester van Tsjernihiv zijn de Russische bombardementen op die stad de afgelopen 24 uur echter juist geïntensiveerd. Ook in buitenwijken van Kiev zijn vandaag explosies gehoord.

Volgens een woordvoerder van het Oekraïense ministerie van Defensie is van een Russische terugtrekking nog geen sprake.

Oekraïne liet gisteren op zijn beurt weten akkoord te gaan met een neutrale status, mits daar veiligheidsgaranties van andere landen tegenover staan. Onder meer de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Turkije en China moeten garant staan voor de veiligheid van Oekraïne, in een regeling die vergelijkbaar is met de artikel 5-procedure van de NAVO.

Hoe realistisch zijn de voorstellen over neutraliteit?

Analisten hebben hun twijfels bij zo'n artikel 5-equivalent. Een Britse diplomaat in The New York Times omschrijft het als een een NAVO-lidmaatschap "maar dan onder een andere naam". Maar de NAVO wil zich juist niet mengen in de oorlog in Oekraïne, uit vrees voor een directe confrontatie met Rusland.

De experts op het gebied van internationale betrekkingen Rob de Wijk (The Hague Centre for Strategic Studies) en Laurien Crump (Universiteit Utrecht) vragen zich af wat eventuele veiligheidsgaranties waard zijn, waarbij ze verwijzen naar het memorandum van Boedapest uit 1994. Daarin stemde Oekraïne erin toe zijn nucleaire wapens op te geven, in ruil voor veiligheidsgaranties van onder meer Rusland.

"Daar is ook niets van terechtgekomen", zegt De Wijk, die niet goed ziet hoe het huidige Oekraïense voorstel in de praktijk kan werken. "Nog los van het feit dat de landen die worden genoemd ook de militaire middelen moeten hebben om de veiligheidsgaranties te kunnen bieden."

Hoe zit het met de Krim en de Donbas?

Oekraïne stelde gisteren voor dat voor de Krim, die in 2014 door Rusland is geannexeerd, binnen vijftien jaar een diplomatieke oplossing wordt gevonden. De controle over de Donbas in Oost-Oekraïne, met daarin de twee zelfverklaarde volksrepublieken Donetsk en Loegansk, moet worden besproken door president Poetin en president Zelensky zelf, aldus de Oekraïense delegatie.

"Maar is het voor de Russen acceptabel als daarover nu niets wordt vastgelegd?" vraagt universitair hoofddocent Crump zich af. "Zij willen de status van de Krim consolideren en een deel van het oosten van Oekraïne in handen krijgen." Volgens Crump zal alleen het 'totaalpakket' voor het Kremlin acceptabel zijn: zowel zo'n oostelijke bufferzone als de garantie dat Oekraïne nooit lid wordt van de NAVO.

Het Kremlin liet vandaag weten dat Ruslands positie wat betreft de Krim en de Donbas "onveranderd" is.

Hoe is op de toezeggingen gereageerd?

De Russen presenteerden hun besluit om hun troepen rond Kiev en Tsjernihiv terug te trekken als een "gebaar om het onderlinge vertrouwen" te vergroten. Maar veel analisten zijn sceptisch over die Russische toezegging. Ze vermoeden dat de troepen in het noorden van Oekraïne, waar de Russen toch al zouden kampen met logistieke en morele problemen, zich slechts zullen verplaatsen naar de zuidoostelijke regio van het land.

Inwoners van de westelijke Oekraïense stad Lviv vertrouwen de Russen niet:

De Oekraïense president Zelensky vindt dat de Russische onderhandelaars weliswaar positieve signalen hebben afgegeven, maar waarschuwde ook dat Rusland niet te vertrouwen is. De Amerikanen lieten zich in soortgelijke bewoordingen uit. "Er is wat Rusland zegt en er is wat Rusland doet, en wij focussen op het laatste", zei Buitenlandminister Blinken.

Hoe nu verder?

Het is dan ook zeer de vraag of er op korte termijn een staakt-het-vuren komt tussen Rusland en Oekraïne. Een woordvoerder van het Kremlin zei vandaag dat een doorbraak nog ver weg is. Hij juichte toe dat Oekraïne zijn onderhandelingseisen schriftelijk heeft vastgelegd, maar zei ook dat Rusland geen "veelbelovende" dingen heeft gezien en dat er nog een lange weg te gaan is.

"Het is een beetje een kwestie van twee stappen vooruit, anderhalve stap achteruit", zegt Crump. De uitspraken van de Kremlinwoordvoerder en de Russische toenadering tot China - vandaag bezocht buitenlandminster Lavrov zijn Chinese ambtgenoot - maken dat het er niet zo goed uitziet, vindt ze.

Volgens De Wijk is de cruciale vraag of Rusland en Oekraïne hun positie de komende weken versterken of niet. "Akkoorden zijn een afspiegeling van de militaire situatie op de grond. Als een partij denkt: dit lukt niet, dan is de kans op concessies groot. Wat dat betreft heeft Zelensky nu de slechtste papieren. Hij doet er goed aan zijn zegeningen te pakken, om te voorkomen dat de Russen nog meer schade aanrichten. Realiseer je ook dat Rusland al een aantal eisen heeft laten vallen: demilitarisering en denazificatie zijn niet meer aan de orde."