Erdogan wil als gastheer Oekraïne-overleg blazoen oppoetsen
Turkije heeft de afgelopen weken vriend en vijand verrast door zich aan te bieden als bemiddelaar tussen Oekraïne en Rusland. Eerder nodigde de Turkse minister van Buitenlandse Zaken zijn collega's uit beide landen uit om naar Antalya te komen. Dat gesprek leverde weinig op, maar vandaag zijn er nieuwe gesprekken in Istanbul. Turkije hoopt dat die zullen leiden tot een staakt-het-vuren.
Turkije steunt Oekraïne én het heeft - in tegenstelling tot de andere NAVO-lidstaten - nog steeds een goede relatie met Rusland. Zo heeft de Turkse regering het luchtruim niet gesloten voor Rusland. Volgens Nienke van Heukelingen, specialist bij instituut Clingendael in de relatie tussen Turkije en de EU, veranderen diplomatieke verhoudingen.
"De Turken hebben warme banden met Oekraïne en een werkbare relatie met Rusland. Na het uiteenvallen van de Sovjetunie heeft Turkije de onafhankelijkheid van Oekraïne gesteund. Ook hebben ze de annexatie van de Krim veroordeeld. De Turkse president Erdogan heeft een goede band met Zelensky."
Als je kijkt naar de relatie van Turkije met Rusland is het allemaal wat gecompliceerder, zegt ze. Zo staan de landen bijvoorbeeld lijnrecht tegenover elkaar als het gaat om Syrië en Libië, maar de Russische president Poetin en zijn ambtgenoot Erdogan zijn het over sommige zaken wél eens. "Denk aan frustraties over westers beleid ten opzichte van hun landen en de drang om zich te laten gelden als grootmacht van de 21e eeuw."
Dynamiek is veranderd
Erdogan staat volop in de belangstelling sinds de Russische invasie in Oekraïne. Vorige week prees premier Rutte hem voor zijn inspanning om dit conflict tot een einde te brengen. Ook andere leiders reisden naar Turkije, zoals de Duitse bondskanselier Scholz. En president Biden heeft meerdere keren gebeld met de Turkse president.
Van Heukelingen bespeurt een verandering: "Als je kijkt naar de positie binnen de NAVO, naar de relatie met de Europese Unie en de bilaterale relatie tussen Nederland en Turkije, is die ook niet altijd goed geweest. Nu wordt de indruk gewekt dat die dynamiek is gedraaid."
Turkije wil zich graag als serieuze en gewaardeerde speler op het wereldtoneel profileren, legt Van Heukelingen uit. "Erdogan wil een staatsman van formaat zijn. Kijk maar hoe premier Rutte is onthaald vorige week. Er werd gesproken over "mijn vriend", we hoorden kanonschoten en de loper werd uitgerold. Door naar Ankara te gaan, erkent Rutte Erdogan als de bemiddelaar die de president zo graag wil zijn."
Rutte kreeg daar een vraag of hij vond dat Turkije ook sancties moest opleggen aan Rusland:
Door de oorlog zijn de problemen tussen Europa en Turkije even op de achtergrond geraakt. Vorig jaar liepen de spanningen nog hoog op nadat Turkije en Griekenland een conflict hadden gekregen over olie- en gasboringen en maritieme grenzen in de Middellandse Zee. Ook de rel over de opgesloten Turkse zakenman Osman Kavala zette de relatie op scherp. Tien landen, waaronder Nederland, riepen Turkije op om Kavala vrij te laten. Turkije dreigde vervolgens tien ambassadeurs het land uit te zetten.
Sancties
Het drukke diplomatieke verkeer van de afgelopen weken in de Turkse hoofdstad is tevens een goed voorbeeld van Realpolitik, zegt Van Heukelingen. "De onderlinge problemen zijn niet plotsklaps verdwenen, maar toewerken naar een oplossing in het Oekraïneconflict heeft nu prioriteit. Vanuit dat oogpunt kan ik mij voorstellen dat er ook kritiek is vanuit Turkije dat Europa nu weer op de stoep staat. Maar ook Turkije heeft veel te verliezen bij deze oorlog."
Het land is afhankelijk van Russisch gas, bijvoorbeeld. Ook de miljoenen Russische toeristen die jaarlijks naar Turkije komen zijn een belangrijke bron van inkomsten, zeker nu het economisch slecht gaat.
Verder is het de vraag hoelang Turkije deze bemiddelende rol op zich kan nemen. Hoe langer de oorlog duurt, hoe meer druk er volgens Van Heukelingen op Turkije zou kunnen worden uitgeoefend.
"Het is denkbaar dat het Westen op een gegeven moment tegen Turkije zegt : je moet een kant kiezen, want nu blijft de achterdeur voor Rusland openstaan." Russische oligarchen en hun geld zijn nu nog altijd welkom in Turkije, zolang ze zich aan de Turkse wet houden.
Maar voorlopig blijft Turkije waardevol voor het Westen, nu het in de positie is om vredesgesprekken te faciliteren. Toch is Van Heukelingen sceptisch: "Van de NAVO-landen heeft Turkije misschien de beste positie als bemiddelaar, maar uiteindelijk kan Erdogan zo ver gaan als Poetin toestaat."
