Politieke versplintering maakt vorming nieuwe colleges 'lastig en langdurig'

Nu de gemeenteraadsverkiezingen zijn geweest, moeten politieke partijen in meer dan 300 gemeenten bepalen wie in het college van burgemeester en wethouders gaan plaatsnemen. Op sommige plekken kan dat een behoorlijke uitdaging worden, vanwege het grote aantal partijen in de gemeenteraad.

Zo haalden in Den Bosch en Almere zestien partijen de gemeenteraad, waarvan meerdere met één zetel. Om in die steden een meerderheid binnen de raad te krijgen, zijn coalities van minimaal vijf partijen nodig. Vaak wordt een informateur aangesteld, om dat proces in goede banen te leiden.

'Apenrots'

Politieke versplintering maakt de formatie en goed bestuur op langere termijn lastig, ziet Arno Korsten, emeritus hoogleraar Bestuurskunde en meermaals als informateur betrokken bij het vormen van een lokale coalitie. "Veel partijen geeft veel gekef in de raad. Het is het apenrots-syndroom: mensen gaan naar elkaar bijten, in plaats van dat ze kijken naar de koers die moet worden uitgezet", zegt hij in het NOS Radio 1 Journaal.

Om het proces soepel te laten lopen, is het belangrijk dat de gesprekken gefaseerd worden gevoerd, weet Korsten. "Je moet niet alles tegelijk willen. Als er overeenstemming komt over de makkelijke punten, dan schept dat vertrouwen en de wil om ook uit de moeilijke punten te komen."

Langere formatieduur

Er zijn meer factoren die de duur van de formatie bepalen, aldus Simon Otjes, universitair docent Nederlandse politiek. Hij onderzocht, samen met collega's van de Rijksuniversiteit Groningen, de duur van gemeentelijke formaties. In 2018 was de gemiddelde formatieduur 64 dagen. Een stuk langer ten opzichte van de 49 dagen in 2014.

Dat laat zien dat het lastiger is geworden om tot politieke besluiten te komen in gemeenten, concludeert Otjes. "Daarbij kunnen allerlei factoren meespelen: de mate waarin partijen anti-elite-retoriek hanteren; wat Forum, PVV en veel lokale protestpartijen doen. Als je zegt niemand te vertrouwen, dan is dat lastig formeren. Maar ook bijvoorbeeld de grootte van een gemeente speelt mee."

Verder ziet Otjes vaak verschillen tussen stedelijke gemeenten en het platteland. In landelijk gebied is vaak minder versplintering. Als de gemeenteraad uit minder partijen bestaat, komen de partijen sneller tot overeenstemming omdat ze "weten dat ze tot elkaar veroordeeld zijn".

Bovenal blijft politiek mensenwerk, zegt Otjes. "Als de samenstelling van de raad in personele zin sterk verandert, duurt de formatie langer omdat mensen elkaar moeten leren kennen. Als politici elkaar beter kennen en meer vertrouwen, verlopen formaties sneller. Ook het verkleinen van het verloop in de lokale politiek, dus zorgen dat mensen in de gemeenteraad blijven zitten, kan dus helpen."