Fiscus moet compenseren voor spaartaks, nog onzeker wie ervoor in aanmerking komen

• Linda Wisse

In de laatste week van vorig jaar legde de Hoge Raad opnieuw een bom onder de spaartaks: de belastingheffing over spaargeld en beleggingen (box 3) is in strijd met het eigendomsrecht en het discriminatieverbod. Gedupeerden moeten daarom compensatie van de Belastingdienst ontvangen. Volgens fiscalisten die gelijk kregen van de hoogste rechter van Nederland gaat het om miljarden.

Maar de vraag is wie die compensatie krijgen: alleen de mensen die bezwaar hadden gemaakt, of iedereen die te veel betaalde. Bovendien zijn er nog meer zaken aangespannen, waardoor mogelijk nog meer mensen gecompenseerd moeten worden. Zo loopt er nog een zaak bij het Europese Hof van de Rechten van de Mens, en kunnen er ook nog nieuwe procedures worden gestart.

2013-2016: '4 procent haalt iedere sukkel'

Van 2013 tot en met 2016 moest over het hele vermogen boven het belastingvrije deel 1,2 procent belasting worden betaald. "De overheid ging ervanuit dat "iedere sukkel" 4 procent rendement kon halen waarover 30 procent belasting werd geheven. Dat was volgens het adagium van oud-ministers Zalm en Vermeend een no-brainer", zegt fiscalist Cor Overduin van advieskantoor Grant Thornton.

Overduin stelde destijds vast dat de zogenoemde vermogensrendementsheffing oneerlijk was. De overheid ging uit van een hoger rendement uit sparen en beleggen dan veel mensen haalden, waardoor zij meer vermogensbelasting moesten betalen dan hun vermogen opbracht. Zeker tienduizenden maakten bezwaar tegen hun belastingaanslag. Namens de Bond voor Belastingbetalers startte Overduin een procedure tegen de Belastingdienst.

In de zomer van 2019 oordeelde de Hoge Raad dat de vermogensrendementsheffing tot 2017 in strijd was met het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens. Over compensatie werd niet gesproken, Overduin: "Burgers stonden met lege handen."

Mensenrechten

Daarom stapte de Bond van Belastingbetalers naar het Europese Hof voor de Rechten van de Mens. Daar ligt het dossier nu al ruim 2 jaar. "Het wordt een belangrijke uitspraak, maar het Hof laat steeds weten dat het er nog niet aan toe is gekomen", zegt Roxana Bos, partner formeel belastingrecht bij advieskantoor EY, die de zaak voor het Hof heeft gebracht.

Als het Hof oordeelt dat de spaartaks in strijd is met de rechten van de mens, krijgen alle gedupeerden compensatie voor de jaren 2013 tot en met 2016. Dus ook mensen die geen bezwaar hebben gemaakt bij de Belastingdienst. "Iedereen die minder dan 1,2 procent rendement over vermogen heeft behaald, kan zijn hand opsteken", zegt Overduin.

Het gaat dan volgens Overduin om in ieder geval 1,3 miljoen spaarders die door de toenmalige spaartaks benadeeld zijn, wat tot een compensatie van 700 miljoen euro leidt. En als alle box 3 belastingbetalers in aanmerking komen voor compensatie, bedraagt het prijskaartje voor de Belastingdienst ruim 2 miljard euro.

2017-2018: compensatie

De spaartaks is sinds 2017 zoals wij die nu kennen: die wordt geheven over een fictief rendement dat spaarders en beleggers op hun vermogen halen. De overheid gaat er daarbij vanuit dat mensen met meer vermogen ook meer beleggen en minder sparen en een hoger rendement halen.

Maar de werkelijkheid kan heel anders uitpakken dan de modellen van de Belastingdienst veronderstellen: mensen sparen meer tegen lage rente of beleggen risicovol, waardoor verlies wordt gemaakt. In die gevallen wordt meer belasting betaald dan het vermogen opbrengt. Zeker 60.000 mensen hebben daartegen bezwaar gemaakt.

En zij hebben afgelopen december gelijk gekregen van de Hoge Raad. Bovendien werd in tegenstelling tot 2019 wel over compensatie gesproken. Die 60.000 komen daar in ieder geval voor in aanmerking. Het Ministerie van Financiën zoekt nog uit of die groep kan worden uitgebreid en of achterhaald kan worden hoeveel compensatie aan wie moet worden uitbetaald.

Dat is een tijdrovende klus, maar volgens Overduin is een compensatie voor alle gedupeerde spaarders kansrijk gezien de algemene compensatie voor gedupeerden van de toeslagenaffaire en de gaswinning in Groningen. Volgens een berekening van Overduin gaat dit de overheid over 2017 en 2018 200 miljoen euro per jaar kosten.

2019 en verder: nog onbekend

Maar daar blijft het niet bij. Ook voor 2019 en 2020 kunnen er nog procedures worden opgestart. Fiscalisten adviseren belastingbetalers in box 3 in ieder geval om bezwaar te maken over het jaar 2021 en als dat nog mogelijk is, over 2019 en 2020. "Of je in de aangifte al het standpunt kan innemen dat je geen of minder belasting hoeft te betalen, omdat je geen of minder opbrengst hebt gehad van het vermogen, is nog niet met volle zekerheid te zeggen", zegt EY-fiscalist Bos.

De oplossing voor de huidige spaartaks staat al in het coalitieakkoord: belast het vermogen op basis van het daadwerkelijke rendement. Maar dat is volgens fiscalisten niet zo simpel als het lijkt. Die hervorming van de spaartaks komt op het bordje terecht van de beoogde staatssecretaris Fiscaliteit, Marnix van Rij. De aanpassing stond gepland voor 2025, maar Kamerleden willen dat sneller. In de tussentijd wordt het belastingvrije vermogen van 50.000 euro naar 80.000 euro verhoogd.