Voetballen in de woestijn: hoe Qatar met sport invloed wil uitoefenen

• Lennard Swolfs

  redacteur Buitenland

Zonder dat er nog maar één wedstrijd is gespeeld, is het WK voetbal in Qatar al een van de meest besproken WK's ooit. In negatieve zin, want het land krijgt veel kritiek als het gaat om de situatie van mensenrechten. En dat terwijl Qatar juist had gehoopt met dit wereldkampioenschap hun imago te verbeteren.

Het is een plan waar het steenrijke golfstaatje al tientallen jaren aan werkt. Ze investeren enorm in sport en halen de meest prestigieuze toernooien binnen. Economische belangen spelen hierbij een rol, maar het is Qatar vooral te doen om zichtbaarheid en aanzien. De vraag is alleen of sport daarvoor het beste middel is.

Miljardeninvesteringen in sport

De grenzeloze sportambities van Qatar zijn misschien wel het beste zichtbaar bij Aspire Zone. Op dit gigantische sportcomplex aan de rand van de hoofdstad Doha worden jonge talenten opgeleid tot topsporters. Voetbal is veruit het populairst.

"De beste spelers van onze generatie worden hier opgeleid", zegt de 16-jarige Said Afifa. Al jaren traint hij bij de Aspire Academy, een sportacademie voor jong talent in Qatar. "We hebben de beste coaches en faciliteiten. Ze doen er hier alles aan om van ons goede voetballers te maken." Zo worden bijvoorbeeld de jeugdteams van topclubs als AC Milan en Real Madrid ingevlogen voor oefenwedstrijden.

Naast de acht voetbalvelden zijn er ook zwembaden, tennisbanen en basketbalvelden. Het kroonjuweel is het Khalifa stadion, waar in 2019 het WK atletiek werd gehouden. Ook al was er plek voor ruim 45.000 toeschouwers, de tribunes waren vrijwel leeg. Dat is niet gek, want Qatar heeft geen echte sporttraditie. Maar dat willen de autoriteiten veranderen en daarom investeert het land miljarden euro's in sport. Het is een van de belangrijkste pijlers in de 'Visie 2030', een meerjarenplan voor Qatar dat in 2008 werd gelanceerd.

"Met sport kun je je land vertegenwoordigen", vertelt academiedirecteur Ali Salem Afifa in zijn kantoor. In dat kantoor staan tientallen bekers die de studenten de afgelopen jaren hebben gewonnen. "Het is de beste manier om bruggen te bouwen met iedereen op de wereld. Met sport kun je meer bereiken dan met ambassadeurs in een land. Het verbindt mensen met elkaar."

Qatar zet sport dus in om politiek te bedrijven, een vorm van soft power. Met het WK voetbal denken ze de hoofdprijs in handen te hebben. "Als ik je zou vragen hoeveel je van Qatar wist, voordat Qatar genomineerd was om het WK voetbal te organiseren, dan zou dat niet veel zijn. Maar nu weet iedereen iets over Qatar en wil iedereen er meer over weten."

Hoe meer vrienden, hoe beter

Gerd Nonneman, hoogleraar internationale betrekkingen aan de Georgetown Universiteit in Doha, legt uit dat al die investeringen in sport onderdeel zijn van een bredere strategie. "Qatar is een klein landje met weinig middelen om zichzelf te verdedigen en dus zijn ze al sinds begin jaren 90 bezig om zichtbaarheid te verkrijgen en zichzelf daarmee veilig te stellen."

Het motto van Qatar is dan ook: hoe meer vrienden, hoe beter. "Het land ligt natuurlijk in een regio waar continu dreigingen op de loer liggen, bijvoorbeeld vanuit Iran, Irak en Saudi-Arabië. Het is daarom nuttig om gekend te zijn en vrienden te hebben. Qatar wil geliefd worden door andere landen."

Maar Nonneman, die al ruim tien jaar in Qatar woont, benadrukt dat ook economische belangen een rol spelen. Het steenrijke golfstaatje wil minder afhankelijk worden van olie en gas, omdat ze maar al te goed beseffen dat die inkomsten op een gegeven moment opdrogen. Daarom zijn ze op zoek naar manieren om een duurzame langetermijneconomie te ontwikkelen.

"Een van de manieren om dat te doen is om van Qatar een hub te maken voor grote evenementen. Sport is daar een belangrijk onderdeel van. Bovendien draagt sport ook weer bij aan dat andere belangrijke doel, namelijk het zichtbaar maken van Qatar en het imago verbeteren."

Imagoschade of toch niet?

Maar wedt Qatar wel op het juiste paard? Die zichtbaarheid levert Qatar juist vooral kritiek op, veelal uit westerse landen. Denk aan de vele aandacht die er is voor de slechte omstandigheden voor arbeidsmigranten, homorechten en beschuldigingen van omkoping bij de toewijzing van het WK voetbal in 2010.

De meeste kritiek is er op de slechte behandeling van arbeidsmigranten. Qatar beloofde de situatie te verbeteren, maar wat is daarvan terechtgekomen? Dat zochten we voor je uit in deze video:

"Die negatieve berichtgeving en continue druk had Qatar niet verwacht", zegt Nonneman. Het is volgens hem dan ook de vraag of het Qatar lukt het imago op te krikken. "Als het WK voetbal straks plaatsvindt en de wereldpers in Qatar is, moet blijken of het land erin geslaagd is om de kritiek aan te pakken en de problemen waar nu veel aandacht voor is, ook echt zijn opgelost."

Veel Qatarezen denken dat het wel goedkomt. Zij storen zich vooral aan alle negatieve berichtgeving. "Het maakt ons niet uit om kritiek te krijgen als we ergens tekortschieten", vertelt directeur Afifa van Aspire Academy. "Maar veel berichten zijn niet gebaseerd op feiten. Ik roep iedereen dan ook op om zelf naar Qatar te komen en het met eigen ogen te zien."