Niet meer Royal en ook niet meer Dutch: Shell weg uit Nederland

• Linda Wisse

De aandeelhouders van Royal Dutch Shell stemmen vandaag of het hoofdkantoor definitief van Den Haag naar Londen verhuist. De verwachting is dat het olie- en gasbedrijf vertrekt en daardoor niet meer Royal en ook niet meer zo Dutch zal zijn. Het is dan na Unilever de tweede grote naam die uit Nederland vertrekt.

En daarmee komt de discussie over het vestigingsklimaat van Nederland weer op gang. Op de ranglijsten doet Nederland het niet slecht. Maar volgens ondernemersvereniging VNO-NCW wordt daarmee in de achteruitkijkspiegel gekeken, omdat die lijsten op basis van prestaties uit het verleden worden opgesteld. De vereniging stuurde een manifest naar de informateurs.

"Wij hebben grote zorgen over het vestigingsklimaat. Wij krijgen veel signalen van bedrijven die zich afvragen of ze nog wel zullen blijven en of ze hun nieuwe investeringen nog wel in Nederland zullen doen. Dit heeft onder andere te maken met de instabiliteit van het overheidsbeleid, grote regeldruk en het negatieve sentiment tegen het bedrijfsleven. Ook vanuit het buitenland krijg ik vaak de vraag wat er aan de hand is in Nederland", zegt Ingrid Thijssen, voorzitter van VNO-NCW.

En daar sluit Barbara Baarsma, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam, zich bij aan. "Nederland moet veel actiever inzetten op verbetering van het vestigingsklimaat, waaronder voorspelbaar overheidsbeleid. Reguleringsonzekerheid is de dood in de pot voor bijvoorbeeld duurzaamheidsinvesteringen."

Schiphol

De grote druk vanuit het maatschappelijk debat heeft volgens Baarsma mogelijk een rol gespeeld in de beslissing van Shell. "Shell vertrekt bovenal omdat het met één been al in het VK stond. Maar de duurzaamheidsagenda van Shell stond onder druk door onder andere de verloren rechtszaak tegen Milieudefensie."

En volgens Bas ter Weel, directeur van het economisch onderzoeksbureau SEO, moeten daarin ook afwegingen worden gemaakt. "Kijk maar naar Schiphol: het is vervuilend, maar al die bedrijven eromheen zouden zonder de luchthaven daar nooit hebben gezeten. Als een bedrijf zich ergens vestigt, heeft dat een vliegwieleffect."

Want grote bedrijven die zich in Nederland vestigen, zorgen doorgaans ook voor meer werkgelegenheid volgens Ter Weel. En daar kunnen ook omliggende hotels of culturele voorzieningen weer van profiteren.

En dan zijn goede voorzieningen zoals onderwijs, zorg en defensie belangrijk. Ter Weel: "We hebben het in Nederland goed, maar de basis moet op orde blijven. Dat kun je alleen bereiken met voldoende belastinginkomsten. En dat komt toch uit productieve bedrijven die mensen in dienst hebben en innoveren."

Geen massale uittocht

Hoogleraar Baarsma vindt het vertrek van Unilever en Shell een gemis voor Nederland, maar voor een massale uittocht van bedrijven hoeven we ons volgens haar nog geen zorgen te maken. "Bij Shell en Unilever heeft immers niet alleen of zelfs niet voornamelijk het Nederlandse vestigingsklimaat een rol gespeeld, maar de Brexit omdat beide bedrijven zowel Brits als Nederlands zijn. En bij de keuze tussen Nederland en het VK zullen fiscale redenen een rol hebben gespeeld."

Want voor Unilever en Shell was de dividendbelasting de boosdoener. Zo zou Shell in 2005 voor Nederland hebben gekozen, omdat het kabinet had beloofd de dividendbelasting af te schaffen. Maar toen duidelijk werd dat de dividendbelasting toch in stand bleef, besloot Unilever vorig jaar om naar Londen te verhuizen. En Shell volgt naar alle waarschijnlijkheid dat voorbeeld.

Ook Monique Pisters, partner bij belastingadvieskantoor Grant Thornton, verwacht niet dat andere bedrijven direct vertrekken. "Nederland moet wel uitkijken en ik hoop dat de politiek wakker wordt. Want waar andere Europese landen hun vennootschapsbelastingtarief gelijk houden of zelfs verlagen, pakt Nederland juist de multinationals om de overheidsbegroting sluitend te maken. En als het fiscaal nog ongunstiger wordt, gaat Nederland het op dat punt uiteindelijk wel vaker verliezen."

Minder fiscale cadeaus

Want de afgelopen jaren heeft Nederland een aantal fiscale voordelen geschrapt. Zo kunnen multinationals steeds beperkter rente aftrekken, waardoor zij meer belasting moeten betalen. En dat terwijl het Verenigd Koninkrijk zich niet meer aan Europese richtlijnen hoeft te houden om belastingontwijking tegen te gaan.

"Bedrijven kiezen Nederland niet meer voor de fiscale voordelen in de winstbelasting. Zeker als we dat vergelijken met het VK. Daar vindt geen inhouding van dividendbelasting plaats en zijn de mogelijkheden voor renteaftrek veel royaler", zegt Pisters.

Maar volgens SEO-directeur Ter Weel kunnen we nog niet stellen dat het Verenigd Koninkrijk als winnaar uit de Brexit is gekomen. "De balans is nog steeds in het voordeel van de Europese Unie. Maar het is niet zo dat alle financiële bedrijven naar Amsterdam komen. Ook Frankfurt en Parijs zijn populair."

De informateurs hebben het manifest over het verbeteren van het vestigingsklimaat in ontvangst genomen. Het is aan het nieuwe kabinet om daar ook daadwerkelijk iets mee te gaan doen.