Lancering gelukt van sonde die als kosmische keu planetoïde weg moet tikken

• Joram Bolle

  redacteur Online

Pandemieën, aardbevingen, vulkaanuitbarstingen, oorlogen, klimaatverandering. Er zijn een hele hoop rampen die ons als mensheid kunnen treffen. Maar geen enkele is potentieel zo verwoestend als een gigantische planetoïde die in botsing komt met de aarde.

65 miljoen jaar geleden stierven de dinosauriërs massaal uit toen dat gebeurde. De kans is nihil op korte termijn, maar zo'n botsing gaat nog een keer plaatsvinden. We kunnen ons er dus maar beter op voorbereiden en proberen om het te voorkomen, vinden ruimtevaartorganisaties.

NASA heeft woensdagochtend een voertuig gelanceerd richting een dubbele planetoïde voor een unieke test. Kunnen we de baan van een hemellichaam veranderen door er een sonde op hoge snelheid tegenaan te mikken, als kosmische keu? De DART-missie moet antwoord geven op de vraag of dat een reële manier is om ons te redden van een planetoïde op ramkoers met de aarde.

Zo werd de raket gelanceerd:

DART staat voor Double Asteroid Redirection Test. De missie gaat naar een dubbele planetoïde. Om Didymos - doorsnede 780 meter - cirkelt de maan Dimorphos - doorsnede 160 meter. De sonde van NASA komt daar eind september volgend jaar aan, als de planetoïden zich op 11 miljoen kilometer afstand van aarde bevinden. Dan is het de bedoeling dat het voertuig met 22.000 kilometer per uur op Dimorphos knalt.

Er is bewust gekozen voor een dubbele planetoïde, zegt sterrenkundige Lucas Ellerbroek: "Het is makkelijker om een verandering in de baan van de kleine planetoïde rond de grote planetoïde te bewerkstelligen, dan de baan van een planetoïde om de zon." Een satelliet van de Italiaanse ruimtevaarorganisatie ASI en een sonde van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA maken beelden en verrichten metingen van de impact.

Bij de verandering van de baan moeten we ons niet al te veel voorstellen. "Het is alsof je een erwt op een basketbal schiet", aldus Ellerbroek. Als de missie slaagt, zal de baan een fractie van een procent verschuiven, zegt NASA. "Maar een kleine verandering in baan kan een groot verschil maken, als je het maar vroeg genoeg doet. Hoe eerder je een planetoïde raakt, hoe kleiner het zetje hoeft te zijn."

Een klein duwtje kan de baan flink veranderen:

Didymos en Dimorphos vormen zelf geen bedreiging voor de aarde. De komende honderd jaar hoeven we ons sowieso geen zorgen te maken over ruimteobjecten groter dan 140 meter die mogelijk met de aarde in botsing komen, zegt NASA, al kennen we maar naar schatting de baan van 40 procent van die objecten. Ze kunnen in theorie een stad in puin leggen, of zorgen voor "regionale verwoesting" zoals NASA het omschrijft. Ellerbroek: "Je kunt maar beter een keer geoefend hebben voor als het echt nodig is."

De planetoïde die het lot van de dino's bezegelde had een doorsnede van tien kilometer. Die objecten zijn nog veel zeldzamer, zegt Ellerbroek: "Bij elke toename van een factor 10 in grootte, hoort een toename van een factor 1000 in zeldzaamheid." En hoe groter een object, hoe eerder je hem ontwaart en hoe meer tijd je hebt om een plan te bedenken om een botsing te voorkomen.

Een plot zoals dat van sciencefictionfilm Armageddon uit 1998 waarin wetenschappers pas achttien dagen van tevoren opmerken dat er een planetoïde ter grootte van de staat Texas op aarde afkoerst is dus vooral fiction en weinig science.

Nucleaire ontploffing

Ook de methode die ze daar kiezen voor planetary defense - de planetoïde opblazen met een atoombom - geniet niet de voorkeur. Een "non-nucleair kinetisch botslichaam" is tot nog toe de "meest volwassen aanpak", schreef NASA in 2007. Een nucleaire ontploffing is mogelijk tien tot honderd keer effectiever, maar heeft grote "operationele en ontwikkelingsrisico's". "Als het fout gaat", zegt Ellerbroek, "landen er mogelijk radioactieve brokstukken op aarde".

Het hangt er ook vanaf waar het object dat op aarde afkomt precies uit bestaat. Is het een poreuze planetoïde of een knalharde komeet? De DART-missie bekijkt ook de chemische samenstelling van de planetoïde. Zo kunnen de computermodellen van NASA worden verbeterd die berekenen welke botsing het effectiefst is, mocht het echt nodig worden een planetoïde een uppercut het universum in te geven. Of dat nou over honderd, duizend of een miljoen jaar het geval is.