Gemeenten worstelen met korten bijstand: 'Pleisters plakken in schrijnende situaties'

• Charlotte Klein

  redacteur Economie

• Gidi Pols

  redacteur Economie

De tien grootste gemeenten maken tientallen tot meer dan honderd keer per jaar uitzonderingen op de kostendelersnorm. Vooral als de kans bestaat dat iemand dak- of thuisloos wordt, grijpen gemeenten in, blijkt uit een rondgang van de NOS.

Zo'n uitzondering maken is ingewikkeld en kost tijd. Een deel van de gemeenten wil daarom (gedeeltelijk) van de kostendelersnorm af, omdat ze naar eigen zeggen tegen de grenzen van de wet aanlopen.

Tienduizenden bijstandontvangers krijgen een lagere uitkering door de kostendelersnorm. De regel is ooit ingesteld om misbruik van uitkeringen aan te pakken en het zogeheten 'uitkeringen stapelen' te voorkomen. "Wanneer je samenwoont deel je gezamenlijke kosten, dus is het niet meer dan logisch dat daar rekening mee gehouden wordt in de hoogte van de bijstandsuitkering", zegt VVD-Kamerlid Daan de Kort.

In de praktijk worden ook bijstandsgerechtigden geraakt als bijvoorbeeld hun thuiswonende kind 21 wordt of ze een ouder zonder inkomen in huis nemen. Zij gaan er door de veranderde woonsituatie financieel niet op vooruit, maar worden juist voor honderden euro's gekort.

Vaste uitzonderingen maken mag niet, maatwerk leveren wel. Gemeenten doen dat af en toe. Het kost veel tijd, zegt de gemeente Amsterdam. Een deel van de gemeenten wil daarom (gedeeltelijk) van de kostendelersnorm af, omdat ze naar eigen zeggen tegen de grenzen van de wet aanlopen.

De meest gemaakte uitzonderingen zijn bij alleenstaande moeders, mensen in de schuldhulpverlening en mensen die dakloos dreigen te worden. Verder noemen gemeenten mantelzorg, iemand die net uit detentie komt, psychische of andere medische problemen van medebewoners, echtscheidingen of verlies van inkomen van de hoofdbewoner als reden voor maatwerk.

Voorkomen van dakloosheid

Het voorkomen van dakloosheid onder jongeren wordt het vaakst genoemd. Vanaf hun 21e vallen jongeren onder de kostendelersnorm. Er wordt van uitgegaan dat ze dan bijdragen aan het huishouden, dus wordt de uitkering van de ouder gekort.

Onderzoeksbureau Significant berekende vorig jaar dat sinds de invoering van de kostendelersnorm (2015) het aantal jongeren uit bijstandsgezinnen dat op 21-jarige leeftijd het huis verlaat, sterker is toegenomen in vergelijking met jongeren uit niet-bijstandsgezinnen. Een deel van hen wordt dak- of thuisloos.

Rondkomen van 770 euro per maand

Zonder maatwerk raken bijstandontvangers die door de kostendelersnorm geraakt worden 20 procent van hun uitkering kwijt. Een alleenstaande gaat daardoor van 1078,70 euro per maand naar 770,50. Het idee is dat de andere volwassene die inwoont dat gat aanvult.

Maar vaak kan dat dus niet, zoals bij Maryam Parsa. Zij kwam in de problemen nadat ze haar vader in huis nam. "In december 2019 kwam mijn vader uit Iran naar Nederland. Het was voor hem als christen te gevaarlijk om terug te gaan", vertelt Parsa. Haar vader vroeg asiel aan en trok in bij zijn dochter in Almere. "In het azc in Almere was geen plek en ik wilde hem in de buurt hebben. Hij is 90 jaar, kan niet meer lopen en niet goed zelf eten."

Na een scheiding vroeg de 57-jarige Parsa bijstand aan. Ze kreeg een gekorte versie vanwege de kostendelersnorm. "Terwijl mijn vader niets kon bijdragen. Zijn enige inkomen was 61 euro leefgeld." In september kwam er een plek vrij voor haar vader in het azc. "Maar de uitkering is nog niet omhoog gegaan, de wachttijden bij de gemeenten zijn lang. Ik heb het geld nu nodig", zegt Parsa. Voor eten en kleding is ze aangewezen op hulp. "Het is zwaar."

'Pleisters plakken'

Om geldproblemen te voorkomen willen veel gemeenten al langer van de kostendelersnorm af. In juni bleek uit een rondgang van Binnenlands Bestuur dat 23 van de 25 reagerende gemeenten de huidige vorm willen afschaffen.

Rotterdam lobbyt bij het Rijk voor de afschaffing voor jongeren tot 27 jaar. Amsterdam wil zelfs helemaal van de kostendelersnorm af.

"Het kabinet verwijst steeds naar de ruimte van gemeenten voor maatwerk, maar die is heel beperkt", zegt de Amsterdamse wethouder Groot Wassink (GroenLinks). "Het komt neer op pleisters plakken in heel schrijnende situaties."

In een Kamerbrief uit oktober heeft het demissionaire kabinet laten weten dat het aan een nieuw kabinet is of de kostendelersnorm wordt aangepast.