Duizenden gekort op bijstand, niet altijd terecht

• Gidi Pols

  redacteur Economie

Duizenden mensen in de bijstand zijn de afgelopen jaren door hun gemeente gekort op hun uitkering. Soms voor een maand, soms voor enkele maanden. Alleen al in de tien grootste gemeenten van Nederland waren er in 2019 zo'n 6000 gevallen waarin iemand tijdelijk minder geld kreeg, blijkt uit een rondvraag van de NOS. Dat is zo'n 4 procent van de bijstandsuitkeringen in die gemeenten.

"Of dat veel is, is lastig te zeggen", zegt hoogleraar socialezekerheidsrecht Gijsbert Vonk. "Raar genoeg worden deze cijfers niet gemonitord. Er wordt niet gekeken of het wat milder kan, of strenger moet."

De Vereniging Nederlandse Gemeenten stelt dat gemeenten over het algemeen terughoudend zijn met het opleggen van maatregelen.

Het gaat bij dit soort maatregelen niet om fraude, maar om bijvoorbeeld het missen van een afspraak. Het idee is dat door de maatregelen meer mensen in de bijstand actief blijven zoeken naar een baan.

Cijfers 2019

De NOS gebruikt cijfers over 2019, omdat niet alle gemeenten al de cijfers van 2020 hadden op het moment van opvragen. Het lijkt er wel op dat vorig jaar het aantal maatregelen lager lag. Dat komt deels door corona.

Uit een onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau (.pdf) blijkt niet dat de maatregelen het beoogde effect hebben.

Bovendien is een deel van de strafmaatregelen onterecht. Enkele honderden bezwaren van mensen van wie de uitkering is gekort, zijn in 2019 gegrond verklaard. Deskundigen en hulpverleners houden er rekening mee dat meer straffen ten onrechte zijn opgelegd. Niet iedereen die op zijn uitkering werd gekort, heeft bezwaar gemaakt.

Rotterdam kort het meeste

Uit het SCP-rapport bleek verder al dat er strenge en soepelere gemeenten bestaan. In soepele gemeenten zijn de ambtenaren vaak coulanter dan de wet voorschrijft.

Rotterdam legde verreweg de meeste maatregelen op: zo'n 2400. Ter vergelijking, in Amsterdam waren dat er 900.

In 2019 raakte de helft van de gekorte bijstandsgerechtigden in Rotterdam zijn bijstand gedeeltelijk kwijt. Dat kwam doordat ze niet verschenen op afspraken met de gemeente. Een andere veel voorkomende aanleiding voor een sanctie was dat mensen niet meewerkten aan een plan van aanpak. Gemeenten mogen in dit soort situaties tijdelijk de bijstandsuitkering korten. Dat kan helemaal, of gedeeltelijk.

In een reactie stelt de gemeente dat de cijfers van 2019 achterhaald zijn. In 2020 zijn volgens Rotterdam "nog maar 727 maatregelen" opgelegd; een derde van het aantal in 2019. De gemeente noemt voor het lagere cijfer twee oorzaken: bij de start van een uitkering worden de regels nu duidelijker uitgelegd en coronamaatregelen leidden ertoe dat gesprekken tijdelijk stillagen.

Diep in de schulden

Rotterdammer Ednal Curiel is recent nog gekort op zijn uitkering en kreeg toen hij bezwaar maakte gelijk. Inmiddels zat hij wel diep in de schulden. "Ik kon mijn vaste lasten niet meer betalen", zegt Curiel. "En omdat ik eerder al in de schulden zat, kreeg ik meteen boetes."

De reden voor de maatregel: Curiel zou niet bereikbaar zijn geweest voor een telefonische afspraak. Maar de gemeente had niet op het afgesproken tijdstip gebeld. En toen de gemeente wél belde, mistte Curiel de oproep. Binnen twee minuten belde hij terug, maar hij kreeg geen gehoor.

"Gelukkig kende ik een advocaat. Zij zei gelijk dat dit niet klopte", zegt Curiel. Door de belgegevens van Curiel was duidelijk dat hij wél bereikbaar was en ook moeite heeft gedaan. De ingehouden uitkering krijgt Curiel binnenkort terug. Maar een schadevergoeding krijgt hij hoogstwaarschijnlijk niet. "Ik was bijna uit de schulden. Maar door de gemeente is mijn schuld duizenden euro's hoger geworden", zegt Curiel.

'Mensen vinden de weg naar advocaat niet'

Curiel is niet de enige die onterecht gekort is. Minstens 800 mensen maakten in de tien steden bezwaar. Ongeveer een derde van die bezwaren werd (gedeeltelijk) gegrond verklaard, blijkt uit de belronde van de NOS. Deze bezwaarmakers hebben dus onterecht geen of minder geld gekregen.

"Dat is een hoog percentage", zegt Peter van Leeuwen van de Landelijke Cliëntenraad. "Het doet mij vermoeden dat er nog eens honderden mensen onterecht gekort zijn."

Veel bijstandsgerechtigden maken geen bezwaar., omdat ze vaak niet weten hoe dat moet, zegt advocaat Kim Hoesenie. "Bovendien wordt de rechtsbijstand niet standaard vergoed als het om minder dan 500 euro gaat. Terwijl een paar honderd euro minder er wel voor kan zorgen dat mensen hun vaste lasten niet kunnen betalen."

Hoesenie staat jaarlijks tientallen Rotterdammers bij in dit soort bezwaar zaken, net als haar collega's bij stichting Je Goed Recht. "Dat zijn mensen die de weg naar mij kennen", zegt de advocaat. "Maar ik weet zeker dat er ook veel mensen zijn die de weg naar een advocaat niet weten te vinden."

Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid onderzoekt of effecten van de Participatiewet niet te hard zijn. Het kijkt daarin ook naar de maatregelen.

Op verzoek van de Tweede Kamer komt er ook een onafhankelijk onderzoek.