Fossiele exporteurs: 'onduidelijk wat gaat vallen onder Glasgow-afspraak'

• Gidi Pols

  redacteur Economie

Het was de grote wisseltruc van de klimaattop in Glasgow deze week: Nederland dat zich toch aansloot bij landen die voor eind 2022 stoppen met investeren in buitenlandse fossiele energieprojecten. De stap overviel het bedrijfsleven dat actief is in olie en gas. Dat deze investeringen waarschijnlijk afgebouwd zouden worden werd al besproken, maar door de ondertekening is het proces in een stroomversnelling gekomen. Hoe groot de impact voor die bedrijven is, blijft nog onzeker.

De Nederlandse overheid stond in 2020 voor ruim 4,5 miljard euro garant voor de olie- en gassector en hun toeleveranciers. Een groot deel van dit geld ging naar baggeraars en scheepsbouwers die betrokken zijn bij offshore-projecten. Maar ook kleinere exporteurs maakten afgelopen jaren gebruik van de garantstellingen van Atradius Dutch State Business, de exportkredietverzekeraar van de Nederlandse staat.

Milieuorganisatie Both Ends verwacht dat het overgrote deel van dit soort garanties in de toekomst niet meer afgegeven zullen worden. Bedrijven hopen nog dat een deel van de projecten niet geraakt zullen worden.

Onduidelijkheid

"De impact is nog niet helemaal duidelijk", zegt Merijn van Mourik, algemeen directeur van Vonk. Dat Zwolse bedrijf leverde in 2020 stroomverdeelstations voor een gasfabriek in Nigeria. "De zekerheid van betaling is in dat soort landen wat minder. Het is wel fijn dat je dat risico tegen een schappelijke prijs kan afdekken via de staat."

Ook scheepbouwer Damen maakte afgelopen veelvuldig gebruik van Nederlandse exportkredietverzekeringen. Maar het is nog onduidelijk welke van die projecten er nu precies onder fossiel vallen. "Ja een pijpleidingschip natuurlijk wel, maar bevoorradingsbootje dat ene keer naar boorplatform en andere keer naar een windpark vaart? We moeten eerst nog even aan tafel met overheid", zegt een woordvoerder van Damen.

Ook milieuorganisaties wachten nog op de exacte uitwerking. "Maar het lijkt er wel op dat het overgrote deel van de Nederlandse overheidsinvesteringen in fossiel onder de afspraken vallen, die gaan dus stoppen", zegt Niels Hazekamp van milieuorganisatie Both Ends. "Ik ben daar heel blij mee."

Investeringen in gas en olie zitten zon- en windprojecten in de weg, zegt Hazekamp. "In Mozambique is bijvoorbeeld 20 miljard geïnvesteerd in een nieuw gasproject. Dit was deels Nederlands geld. De Mozambikaanse overheid zit hierdoor voor 30 jaar vast aan gasinkomsten en de uitstoot daarvan. Dat geld had ook gestoken kunnen worden in zon en wind. Daar is Mozambique heel geschikt voor."

Symboolpolitiek?

Toch denken ondernemersorganisaties VNO-NCW en MKB-Nederland dat de Nederlandse stap ontwikkelingslanden als Mozambique niet gaan helpen te kiezen voor duurzame energieprojecten. "De kans is groot dat nieuwe gasprojecten alsnog doorgaan, omdat niet alle landen de verklaring ondertekenen."

Buitenlandse concurrenten snoepen straks de opdrachten af van Nederlandse baggeraars en scheepsbouwers, is de gedachte. VNO-NCW vraagt zich daarom af of het geen "symboolpolitiek met negatieve gevolgen voor onze bedrijven" is. De werkgeversorganisatie denkt dat het 13.000 banen kan kosten. Het ministerie van Financiën gaat uit van 2000 banen.

Alternatieven

Een ander scenario is dat de Nederlandse bedrijven zelf aankloppen bij buitenlandse overheden die de afspraken niet hebben ondertekend. Het Nederlandse SBM Offshore doet dat al. Voor een Braziliaans olieproject sloot het garantstellingen af bij de Japanse en Italiaanse exportkredietagentschappen.

Ook Atradius DSB noemt exportkredietverzekeringen van andere landen de "belangrijkste concurrent".

Maar het is de vraag of dat zo blijft. "Nederland roept nu andere landen op om ook de deal te ondertekenen", zegt Hazekamp van Both Ends. "Steeds meer landen doen dat ook." Inmiddels hebben ook landen als Duitsland, Spanje en Italië zich aangesloten. "In België, waar veel concurrenten van de Nederlandse bedrijven zitten, neemt de druk ook toe."

Het wordt voor bedrijven daardoor steeds moeilijker om een garantstelling te vinden voor risicovolle fossiele projecten, denkt Hazekamp. "Ik hoop dat de overheid die bedrijven gaat helpen, zodat ze hun slimme mensen kunnen inzetten op innovatie in wind en zon. Dan gaat de transitie weer wat sneller."

'Kansen in nieuwe energie'

Bij Vonk in Zwolle zijn ze al bezig met de draai van fossiel van duurzaam. "In nieuwe energieën liggen de kansen", zegt Van Mourik, die met zijn bedrijf steeds meer waterstofprojecten doet. "Olie en gas zullen op termijn eindig zijn. Al zullen we fossiele projecten blijven doen zolang het winstgevend is. "