Hoe na een week vol spanning de Afghaanse tolken toch uit Kabul wegvlogen

• Thomas Spekschoor en Devi Boerema

  redacteuren Binnenland en Buitenland

Er waren al meer evacuatie-vluchten, maar vandaag wist Nederland voor het eerst sinds de machtsovername door de Taliban een groep Afghaanse tolken en hun familie uit Kabul weg te krijgen. Het is voor het ministerie van Buitenlandse Zaken een groot succes, maar dat succes kwam wel heel moeizaam tot stand door problemen met verlopen paspoorten en steeds weer uitstel van de vlucht.

"Houd je telefoon morgen dicht bij je." Het eerste teken van een mogelijke evacuatie verschijnt een week geleden in een appgroep met zo'n 25 Afghaanse tolken. Een van de Nederlanders in de groep is ineens bijzonder positief, na een paar weken van uitzichtloosheid. "Jullie kunnen morgen goed nieuws verwachten."

De tolken zitten dan al meer dan een maand ondergedoken, de meesten in Kabul. Ze hebben wel geprobeerd om op het vliegveld te komen toen de Amerikanen daar nog de dienst uitmaakten, maar door de grote drukte lukte dat niet.

Nu zitten ze met vaak vier of vijf kinderen in appartementen van familieleden. Die beginnen te klagen: iedereen heeft het zwaar in economisch zeer moeilijke tijden, zes of zeven extra monden om dagelijks te voeden zijn een zware last.

Een dag na dat eerste positieve bericht zitten alle leden van de groep de hele dag op hun telefoon te staren. Rond 12.30 uur Nederlandse tijd krijgt de eerste een telefoontje vanuit Nederland. Hij bericht dat in de groep, maar als de rest begint door te vragen naar de exacte inhoud van het telefoontje, blijft het stil. Zijn eerdere berichten verwijdert hij zelfs.

Dan begint het grote wachten voor de rest nog zwaarder te wegen. En tot hun frustratie blijft het voor de meesten stil. Woensdagochtend hopen ze nog steeds op een telefoontje, maar van de Nederlander die het goede nieuws op maandag aankondigde krijgen ze te horen dat het die week niet meer gaat gebeuren. "Ze bellen alleen op dinsdag."

De gelukkigen

Dat de tolk die wel goed bericht kreeg de groep verlaat, is geen toeval. Buitenlandse Zaken vraagt de gelukkigen om niet tegen de rest te zeggen hoe de evacuatie verdergaat. In de appgroep horen zeker drie mensen bij de gelukkigen en voor hen begint nu de race tegen de klok. Binnen 48 uur moeten ze met hun familie op het vliegveld staan voor hun evacuatie. Daarvoor moeten ze negatieve pcr-testen en visa hebben om Pakistan in te komen.

Dat laatste is een probleem. Veel van de tolken hebben helemaal geen paspoort. Die hebben ze nooit gehad of ze zijn het kwijtgeraakt in de menigte rond het vliegveld. Anderen hebben verlopen paspoorten, nadat het de afgelopen tijd in Afghanistan vrijwel onmogelijk was om een nieuw paspoort aan te vragen. In twee van de drie families met wie de NOS de afgelopen week contact had, speelt dit probleem voor minimaal één familielid.

De tolken zelf zeggen dat Nederlandse ambtenaren hen wekenlang hebben beloofd dat een verlopen paspoort geen obstakel is voor evacuatie, maar dat blijkt toch anders te liggen. Nederland vraagt ze om hun visum te halen bij het bureautje van Pakistan International Airlines (PIA). Maar daar weten ze van niets. En verlopen paspoorten, die accepteren ze niet.

Het is het begin van een zich steeds herhalende tocht van het kastje naar de muur. Waar de fout ligt is moeilijk te zeggen: in Afghanistan bij het kantoor van PIA ("de medewerkers daar zijn drukker met theedrinken dan met werken", verzucht een tolk), in Pakistan of in Nederland. Feit is dat iedere keer als Nederland de tolken meldt dat het probleem is opgelost, de PIA-medewerkers zeggen dat ze daar niets van weten. Mensen met een geldig paspoort krijgen hun stempels, mensen met een verlopen paspoort niet.

Het dreigt families uit elkaar te trekken. Een van de tolken heeft zelf een verlopen paspoort, het paspoort van zijn vrouw en twee zonen is nog geldig. "Zij moeten vertrekken, ik blijf wel. Mijn zonen zijn 16 en 14 en lijden onder de Taliban. Ze worden gek, geen school, altijd maar binnen ondergedoken. Ik moet accepteren dat we uit elkaar gaan. Een moeilijke keuze, maar dan zijn zij tenminste veilig in Nederland", appt hij.

Hijzelf zou zijn familie dan later over land volgen. Het bericht dat 58 Afghanen vorige week de Pakistaanse hoofdstad Islamabad over land hebben bereikt, maakt de achterblijvers onrustig. Zeker degenen zonder paspoort denken dat de landroute, hoe gevaarlijk ook, wellicht een grotere kans op evacuatie biedt dan wachten in Kabul.

Uitstel

Of het met de paspoortenkwestie te maken heeft is niet duidelijk, maar woensdagavond laat krijgen de tolken te horen dat de vlucht van donderdag wordt uitgesteld. Een reden wordt niet gegeven. "Een nieuwe vliegtijd is nu nog niet bekend."

Tegelijk krijgen de tolken de vraag of ze het paspoortenprobleem zelf deels kunnen oplossen. Nederland zou ze aanraden om zelf naar Pakistaanse ministeries te bellen. "Maar Pakistanen kijken neer op Afghanen, die gaan ons niet helpen. We zijn kansloos daar," zegt een van hen.

Een ander zegt dat hij rond deze tijd een appje van het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken krijgt. "Ik adviseer je om te bekijken of je je paspoort kan vernieuwen", staat erin. "Ik hoop oprecht dat dat lukt."

In de appgroep wordt er om gelachen. "Als we nu om een nieuw paspoort vragen, kunnen we ons net zo goed direct laten oppakken door de Taliban", zegt er een. "Hahahaha, inderdaad," reageert een ander.

Een paspoort in Kabul vernieuwen vereist meer dan een simpel ritje naar het gemeentekantoor. Honderden mensen staan er in de rij om een nieuw paspoort aan te vragen. Volgens onbevestigde berichten zijn er oud-militairen van het Afghaanse leger uit de rij gehaald en gearresteerd. Ook wordt er gewaarschuwd voor aanslagen van Islamitische Staat.

Nog meer uitstel

Waar de vlucht eerst nog op donderdag zou vertrekken, wordt op die dag aan de tolken gezegd dat het zaterdag wordt. Op vrijdag krijgen ze te horen dat zaterdag helaas ook niet lukt, maandag is de nieuwe dag. Op zondag blijkt dat ook dat niet doorgaat en vertrekt het vliegtuig pas dinsdag. Dat is uiteindelijk de dag dat de vlucht echt gaat vertrekken.

Voor de tolken is het lastig. Ze moeten elke keer weer aan hun familieleden vragen of ze nog langer kunnen blijven. Maar bij Buitenlandse Zaken zeggen bronnen dat het niet anders kan. Redenen daarvoor worden niet gegeven, alleen dat het niet aan de paspoortenkwestie ligt.

Het ministerie heeft er wel alle belang bij dat deze vlucht uiteindelijk slaagt. In een Kamerbrief schrijft minister Knapen maandag dat hij in totaal nog zo'n 2000 mensen met een Afghaans paspoort wil laten ophalen. Dat is erg ambitieus, maar als het niet eens lukt om deze eerste vlucht met tolken te laten slagen, lijkt die ambitie al helemaal kansloos. Andersom: als de vlucht slaagt, is er ook hoop voor de rest.

Vandaag, de dag van de evacuatie, valt het appverkeer met de tolken grotendeels stil. Ze zijn op het vliegveld. Een van hen vraagt nog of ze in Islamabad wel worden opgevangen, of er wel iemand voor ze klaar staat. Dat blijkt zo te zijn.

Het vliegtuig zou vanochtend om 10.30 Nederlandse tijd vertrekken. Dat wordt zo'n twee uur later. De Taliban maken toch nog weer een probleem van de verlopen paspoorten van twee van de tolken, maar ook zij komen er uiteindelijk doorheen. Om 12.30 uur begint het vliegtuigje dan toch eindelijk te bewegen op de radar die in de ministeries in Den Haag zeker wordt gevolgd. De missie is geslaagd.