Extra hulp voor bedreigde wetenschappers: 'Collectief achter onze mensen staan'

Universiteiten willen meer doen voor bedreigde wetenschappers. Zo gaan ze standaard aangifte doen bij bedreiging en intimidatie en komt er psychosociale hulp voor wetenschappers die te maken krijgen met bedreiging, intimidatie en haatreacties.

De universiteitenkoepel VSNU maakt dat bekend in een 'handreiking' die naar alle veertien universiteiten wordt gestuurd.

"We juichen het toe dat onze wetenschappers hun kennis en inzichten ten dienste van de samenleving inzetten", zegt voorzitter Pieter Duisenberg. "Maar wanneer dat leidt tot intimidatie en bedreiging vatten wij dat op als een regelrechte aanval op de academische vrijheid én de vrijheid van meningsuiting."

De maatregelen moeten wetenschappers beschermen en steunen. Zij worden steeds vaker thuis opgezocht, bedreigd en uitgescholden op sociale media, zegt Duisenberg in het NOS Radio1 Journaal. "Dat lijkt de laatste jaren steeds meer te worden, ook omdat wetenschappers meer naar buiten treden, bijvoorbeeld wegens corona. Daarom moeten we collectief voor en achter onze mensen gaan staan."

Gevoelige thema's

Beatrice de Graaf, terreurexpert en hoogleraar, kan daar uit eigen ervaring over meepraten. "Soms kunnen de bedreigingen dagenlang aanhouden. Dat raakt je enorm en daar word je onzeker van." Ze noemt de maatregelen "erg belangrijk".

De Graaf is een veelgevraagde gast in actualiteitenprogramma's en talkshows. Vanwege bedreigingen aan haar adres, onder meer via de post en sociale media, is ze naar eigen zeggen terughoudender geworden bij het ingaan op verzoeken.

"Je moet er van tevoren goed over nadenken, vooral als je over thema's als corona, klimaat of terrorisme praat. Want je weet dat dat reacties uitlokt. Je moet goed op je woorden letten, maar dan nog worden dingen uit hun context gerukt, of worden er memes van je gemaakt. Ik ben er heel beducht op."

Ze ziet vooral jonge collega's worstelen met de hatelijke reacties die ze krijgen als ze in de openbaarheid treden. "Ik sprak een jonge wetenschapper die een stukje in de krant had geschreven over terrorisme. Hij kreeg hard copy in zijn mailbox met hakenkruizen. Daar raakt iemand onthutst van."

Wetenschap veilig

Universiteiten gaan volgens de koepel een zerotolerancebeleid invoeren. Bij bedreiging, fysiek of seksueel geweld wordt, in overleg met de wetenschapper zelf, aangifte gedaan. Ook komt er psychosociale hulp en organiseren universiteiten weerbaarheidstrainingen voor bedreigde wetenschappers.

Op iedere universiteit is inmiddels een meldpunt waar wetenschappers terechtkunnen als ze worden bedreigd. "De VSNU geeft hiermee een heel belangrijk signaal. Namelijk dat het niet normaal is wat er gebeurt en dat er actie wordt ondernomen", zegt De Graaf. "Je hoeft niet meer over allerlei schijven hulp te zoeken, maar het komt naar je toe. Dat is nu, vooral met al die sociale media, een opsteker. Met name voor jonge wetenschappers."

Ook komt er een informatiepunt Wetenschap Veilig, vergelijkbaar met het initiatief Persveilig voor journalisten. Het informatiepunt houdt de meldingen bij en onderhoudt het contact met het Openbaar Ministerie en de politie.

"Het is vooral heel erg belangrijk dat je het met elkaar doet. Zelf wist ik niet dat het ook andere wetenschappers overkwam. Als je het er samen over kunt hebben, kun je daar troost uit halen", zegt De Graaf.

Wetenschapssite voor het hoger onderwijs Science Guide hield afgelopen juli een enquête onder wetenschappers. Daaruit bleek dat 43 procent van de ondervraagde wetenschappers na een publiek optreden is bedreigd, uitgescholden of op een andere manier is geïntimideerd. De VSNU kondigde eerder al aan actie te ondernemen.