Qatar heeft sleutelrol in conflict Afghanistan, maar waarom eigenlijk?

• Miral de Bruijne

  redacteur Buitenland

Nu de Taliban het voor het zeggen hebben in Afghanistan, verhuizen steeds meer landen hun ambassades tijdelijk van Kabul naar Doha, de hoofdstad van Qatar. Het land met nog geen drie miljoen inwoners, van wie het overgrote deel expats, heeft een centrale rol gekregen in het conflict in Afghanistan.

Het is dan ook geen toeval dat minister Kaag van Buitenlandse Zaken vandaag juist in Qatar was voor overleg over de ontwikkelingen in Afghanistan.

De Golfstaat speelt de laatste jaren een belangrijke rol in de Afghaanse politiek. Het land heeft banden met de Verenigde Staten, maar staat ook op goede voet met de Taliban. In Qatar staat de grootste Amerikaanse legerbasis van het Midden-Oosten. Tegelijk huisvest het land sinds 2013 ook een kantoor van de Taliban. Zo heeft het de ideale diplomatieke positie om de rol van bemiddelaar op zich te nemen.

Soft power

"Het is een rol die Qatar wel vaker op zich neemt", zegt politicoloog Paul Aarts van de Universiteit van Amsterdam. En dat doet de Golfstaat vooral om zijn reputatie hoog te houden, legt hij uit. "Als het gaat om inwonertal, oppervlakte of militaire slagkracht, telt Qatar niet mee. Dat willen ze compenseren door op andere terreinen een plaats te vinden op het wereldtoneel. Dat noem je soft power."

"Waar de Verenigde Arabische Emiraten bijvoorbeeld meerdere sportclubs sponsoren - dat doet Qatar op kleinere schaal eveneens - manifesteert Qatar zich ook nadrukkelijk als bemiddelaar in politieke conflicten", zegt Aarts. Zo waren er in 2018 al vredesonderhandelingen tussen de Amerikaanse overheid en de Taliban. Twee jaar later werd ook de Afghaanse overheid bij die gesprekken betrokken.

In Doha kwamen de Amerikanen en de Taliban uiteindelijk tot een overeenkomst. De buitenlandse troepen zouden binnen veertien maanden het land verlaten; in ruil daarvoor zouden de Taliban ervoor zorgen dat terreurorganisatie al-Qaida zou worden teruggedrongen.

Meer over de Taliban in deze explainer:

Die deal heeft uiteindelijk geleid tot de situatie van de afgelopen maand. Amerika en de NAVO-troepen hebben zich teruggetrokken en de Taliban hebben de macht overgenomen. Afgesproken werd dat Qatar dan zou helpen met het vervoer van een paar duizend mensen uit Afghanistan.

Dus toen de afgelopen maand de Taliban het land in hoog tempo overnamen en de chaos uitbrak, werd op Qatar gerekend. Van de meer dan 120.000 Afghanen die hun land ontvluchtten, is zo'n 40 procent via de Golfstaat naar hun eindbestemming gereisd. Ongeveer 8000 van hen zullen voor korte of langere tijd in Qatar verblijven.

Door de hulp en bemoeienis in Afghanistan is Qatar een grote speler op het wereldtoneel. De Qatarese onderminister van Buitenlandse Zaken erkent dan ook dat het land de afgelopen weken politieke winst heeft behaald. Maar zij zegt tegen persbureau AP dat hun inspanningen niet puur strategisch waren. "Er zijn veel makkelijkere manieren om een goede naam te maken", stelt ze. "Manieren waarbij we niet de levens van onze eigen mensen riskeren."

Het land heeft tienduizenden mensen geholpen met hun vlucht van de Taliban. Aan de andere kant roept het de internationale gemeenschap op met de Taliban in gesprek te gaan. De Qatarese minister van Buitenlandse Zaken benadrukte dat als de Taliban in een isolement zouden raken, Afghanistan nog instabieler zou worden. Ondertussen heeft nog geen enkel land de Taliban officieel erkend als de nieuwe machthebbers in Afghanistan.

Taliban erkennen

Aarts verwacht niet dat Qatar het eerste land wordt dat dat wel doet. "Ook in het verleden hebben ze de Taliban nooit als regering erkend, terwijl Saudi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten en Pakistan dat wel deden. Dus waarom zouden ze dat nu wel doen?", vraagt hij zich af.

"Door de soft power die Qatar met succes heeft gebruikt, hebben ze al een belangrijke slag geslagen. Ze voelen dan ook niet de noodzaak om het nieuwe regime te erkennen. Hun prestige wordt daar naar niet per se direct groter van. En het lijkt mij dat de Taliban dat evenmin van hen gaan eisen, daarvoor zijn ze veel te afhankelijk van de goodwill van Doha als bemiddelaar."