Europese roep om los te komen van VS luider na Kabul
De Amerikaanse aanpak bij de terugtrekking uit Afghanistan leidt tot nieuwe twijfels over Europese en Amerikaanse samenwerking. Europese regeringsleiders lieten zich kritisch uit over het eenzijdige optreden van de VS. President Michel van de Europese Raad wil zo snel mogelijk strategisch onafhankelijk worden, zei hij vorige week al.
Volgens Josep Borrell, de buitenlandchef van de EU, is dit hét moment om militair onafhankelijk te worden van de Verenigde Staten. Vorig weekend pleitte hij voor een Europees expeditieleger van 50.000 man "dat kan optreden in situaties zoals we nu in Afghanistan zien".
Toch is de Afghanistan-crisis voor Dick Zandee, defensie-expert bij Instituut Clingendael, geen kantelpunt in de Amerikaans-Europese relatie. "Het markeert alleen het gebrek aan capaciteit en anticipatievermogen dat Europa heeft. Dat de VS Europa steeds meer zijn eigen boontjes laat doppen."
Volgens Zandee is een breuk tussen Europa en de VS niet aan de orde. "Er zullen nog een heleboel situaties komen waarbij we met Amerika zullen blijven optrekken. Maar er zullen nog veel meer komen waarbij Europa het zonder de Amerikanen zou moeten kunnen. Nu zijn we nog te afhankelijk van Amerikaanse capaciteiten."
Volgens hem moet de Europese Unie deze crisis aangrijpen om uit te groeien tot een serieuze militaire speler. Oud-NAVO-sectretaris-generaal Jaap de Hoop Scheffer is dat met hem eens. "Wat onhoudbaar wordt, is dat Europa zonder de Verenigde Staten weinig voorstelt", zei hij deze week in het radioprogramma 1 op 1.
Andere prioriteiten
De VS focust zich steeds meer op Azië en de strijd met China, in plaats van op de belangen van Europa. "Afghanistan heeft laten zien dat Biden, na Trump en gedeeltelijk Obama, de vitale belangen van de VS nauwer definieert dan waar wij altijd van zijn uitgegaan", aldus De Hoop Scheffer.
Dat betekent dat Europa zichzelf moet redden in de eigen 'achtertuin': het Midden-Oosten en vooral Afrika. In de Sahelregio zijn meerdere Europese landen militair actief. Zandee: "Het idee is dat deze landen zelf de leiding kunnen nemen, of dat nou binnen de EU gebeurt of in kleinere samenwerkingen."
In de Sahel zijn geen Amerikaanse troepen, waardoor het niet aannemelijk is dat de VS of de NAVO de Europeanen daar zullen helpen. "Dat speelt denk ik ook mee in de overwegingen van Borrell en anderen: er kunnen straks allemaal andere gebieden zijn waar we het zelf moeten kunnen."
Voor een operatie als Kabul is de EU te stroperig, te traag.
De EU stimuleert lidstaten sinds 2016 om meer militair samen te werken, al komt dit door verdeeldheid tussen de landen traag van de grond. "Daarnaast is het probleem dat ieder land op eigen houtje investeert", zegt Zandee. "De exploitatie en onderhoud worden duur als je allemaal verschillende wapensystemen hebt. Als je allemaal hetzelfde inkoopt, is er een slag te winnen."
Bij dit soort capaciteitsontwikkeling kan de EU volgens Zandee een grotere rol spelen. "Maar voor een operatie als de evacuatie uit Kabul is zo'n grote, stroperige organisatie als de EU te traag. Daarvoor moeten landen samen gaan optrekken in gelegenheidscoalities."
'Europa kan dit nu niet'
Ook De Hoop Scheffer pleitte in 1 op 1 voor coalities van twee tot vier landen, die indien nodig snel militair kunnen ingrijpen. "Dat kan Europa op dit moment helemaal niet. We moeten niet een Europees leger vormen, maar aanzienlijk meer geld steken in onze defensie."
Naast grotere investeringen is er ook meer samenwerking nodig tussen landen, ziet ook de Belgische premier De Croo. Voor situaties als de evacuatie uit Kabul pleit hij voor meer coördinatie en onderlinge hulp. "Op vlak van samenwerking en defensie hebben we als Europa nog veel stappen te zetten", zei hij tegen omroep VRT.
Zandee ziet op dit moment meer animo om Europese capaciteit op te bouwen dan voorheen, zeker in West- en Zuid-Europa. "Maar het is de vraag of dat op langere duur vol te houden is. Er hoeft maar een economische crisis te zijn als in 2008, en dan gaan de plannen in de ijskast."
Toch is hij optimistisch dat er dit keer stappen worden gezet. "Want de druk is er, en zal er blijven. Europa wordt constant door Amerika, China en Rusland met de neus op de feiten gedrukt."
