Evacuaties uit Afghanistan nu onmogelijk, maar 'praat wel met Taliban'

Al het ambassadepersoneel is weg, er gaan geen Nederlandse vluchten meer en de situatie in Kabul is vanwege de dreiging van aanslagen levensgevaarlijk. Naar schatting honderden Nederlanders en honderden Afghanen die met Nederland hebben samengewerkt willen Afghanistan nog wel uit, maar kunnen geen kant op.

Het kabinet gaf aan ook de komende tijd nog alles in het werk te stellen om de resterende mensen uit het land te halen. Maar is dat wel realistisch?

Op korte termijn is evacueren "geheel onmogelijk", denkt Afghanistankenner Jorrit Kamminga van Instituut Clingendael. Nederland houdt wel een C-130-vliegtuig in de regio om toch nog vluchten te kunnen uitvoeren als de mogelijkheid zich voordoet, maar daar hoeven we weinig van te verwachten: "Ook omdat je al gecommuniceerd hebt dat Nederlanders en Afghanen niet meer naar het vliegveld van Kabul moeten komen. Ga je dat dan opeens toch weer aanmoedigen terwijl het risico op nieuwe aanslagen hoog is? Dat lijkt me niet."

Gisteravond kwam de laatste Nederlandse vlucht met diplomaten en militairen aan in Eindhoven:

Er zit niks anders op dan gesprekken aanknopen met de Taliban, zo zei oud-topdiplomaat Ed Kronenburg in het programma Nieuws en Co op NPO Radio 1: "Nederland is natuurlijk niet de enige met dit probleem, er zijn heel veel landen daar actief geweest."

Hij pleit er daarom voor om een EU-missie naar Afghanistan te sturen, met de allerbelangrijkste vertegenwoordigers: "Dan denk je aan voorzitter Charles Michel van de Europese Raad, voorzitter Ursula von der Leyen van de Europese Commissie en hoge vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken Josep Borrell." Vooralsnog zoekt het kabinet het in kleiner verband. Demissionair minister Kaag zegt dat Nederland samen optrekt met Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk.

Ontwikkelingshulp

Maar Europa heeft volgens Kronenburg een troef in handen waardoor de Taliban wellicht bereid zijn om te onderhandelen: "De EU heeft al iets van 4 miljard euro ontwikkelingsgeld in Afghanistan gestoken en er lopen nog programma's." Afghanistan is nog steeds een heel arm land, zegt hij: "Dus ik ga ervan uit dat de Taliban er ook belang bij hebben die programma's voort te zetten." Toch erkent Kronenburg dat de Taliban in gesprekken de bovenliggende partij zijn: "Zij zullen de eisen kunnen stellen."

Bijkomend probleem is dat ambassademedewerkers van veel landen vertrokken zijn. Kronenburg: "Je zult mensen ter plekke moeten hebben om bepaalde formaliteiten te regelen. Sommige mensen hebben misschien papieren nodig om het land uit te komen." Daar is geen compleet functionerende ambassade voor nodig, zegt de oud-diplomaat: "Er zit nog een Turkse ambassade, Pakistan zit er natuurlijk, Qatar. Er zijn mogelijkheden het via die ambassades te laten verlopen. Of met hun hulp."

Zo reageerde premier Rutte op het stopzetten van de evacuaties:

Kamminga is negatiever over de mogelijkheden: "Wat Rutte en Kaag nu roepen is vooral politieke retoriek, gedreven door de heftige kritiek op het kabinet over de trage en relatief beperkte evacuatie." Praten met de Taliban kan, maar er zitten flinke risico's aan: "Ook als je al effectief zou kunnen communiceren met de juiste mensen bij de Taliban, blijft een evacuatie-operatie voor de resterende Nederlanders zonder Amerikaanse ondersteuning zeer riskant. Dan zou je vertrouwen op de belofte van de Taliban dat ze de operatie toelaten of zelfs ondersteunen."

Op langere termijn is er meer mogelijk, is zijn inschatting. Als er sprake is van meer politieke stabiliteit is volgens hem de kans groter dat er weer evacuaties plaats kunnen vinden. Tot die tijd zullen de mensen die vastzitten in Afghanistan af moeten wachten, al zijn er meer manieren om het land te verlaten dan alleen via de lucht.

Kamminga: "Dat is dan lopend of over de weg via de de buurlanden." Zeker als je over genoeg geld beschikt is de kans groot dat je het land kunt verlaten, zegt hij. Maar, zo waarschuwt hij ook: "Met een Nederlands paspoort loop je bij eventuele checkpoints wel weer meer risico, en is de kans ook groter om ontvoerd te worden."