Overlopen tijdens de Spelen: vrijheid zoeken kan hoge tol eisen

• Robert Chesal

  redacteur Buitenland

Toen de Wit-Russische atlete Kristina Timanovskaja de Poolse ambassade binnenliep en om politiek asiel vroeg, voegde ze zich bij een lange rij olympische sporters die tijdens de Spelen hun heil bij een ander land hebben gezocht. Overlopen is haast een olympische traditie, die al aan het begin van de Koude Oorlog begon.

Na de val van het IJzeren Gordijn is de praktijk zeldzamer geworden. Maar ook het afgelopen decennium waren er nog gevallen van overlopende olympiërs, met als recentste voorbeeld dus de vlucht van Timanovskaja in Tokio.

Dit zijn de verhalen van olympiërs die niet meer naar huis wilden, swipe om ze te zien:

Dat het gezin van Timanovskaja kort na het nieuws van haar asielaanvraag van Wit-Rusland naar Oekraïne is gereisd, spreekt boekdelen. Overlopen kan namelijk gevaarlijk zijn, ook voor de achterblijvers.

Maar ook na hun vertrek zijn man en kind van de Wit-Russische atlete mogelijk niet veilig. Vanochtend is een Wit-Russische dissident die naar Oekraïne was gevlucht dood gevonden in een park in Kiev. Hoewel niet zeker is dat de dissident is vermoord en of dat verband houdt met de vlucht van Timanovskaja en haar gezin, zal het nieuws voor hen weinig geruststellend zijn.

"Overlopen was altijd riskante business", zegt oud-sportverslaggever Joop Holthausen. "Ik weet nog dat ik kort voor de Zomerspelen van 1980 hoorde dat de Oost-Duitse zwemster Renate Vogel was overgelopen. Via via kwam ik met haar in contact. Ze wilde een interview doen, maar dat moest op een geheime locatie in een kelder ergens in Beieren. Ze was doodsbenauwd voor de Stasi, de Oost-Duitse geheime dienst. Je moest ook denken aan je familieleden in de DDR. Wat zou er met hen gebeuren?"

Overlopers worden in de regel door hun thuisland gekenschetst als lafaards. Het tegendeel is vaak waar. Neem de Iraakse gewichtheffer Raid Ahmed. Hij droeg de vlag van zijn land tijdens de openingsceremonie van de Zomerspelen in Atlanta in 1996 en liep snel daarna over. Nadat hij asiel kreeg in de VS, zei hij tegen de pers dat hij en zijn ploeggenoten opdracht hadden gekregen om tijdens de openingsceremonie weg te kijken van Bill Clinton op de vip-tribune, omdat Saddam Hoessein de Amerikaanse president haatte.

De opdracht was afkomstig van Oedai Hoessein, de oudste zoon en destijds beoogd opvolger van Saddam. Hij was ook voorzitter van het Iraakse Olympisch Comité. Oedai was tegelijkertijd hoofd van de geheime dienst en stond bekend om zijn wreedheid. Geen gehoor geven aan zijn opdracht zou een doodvonnis betekenen.

"We hadden te horen gekregen dat Clinton en Bush Irak wilden vernietigen", zei Ahmed. "Iedereen in mijn groep keek weg van Clinton. Het waren geen mannen. Maar ik draaide mijn hoofd en keek naar hem en kon mijn ogen niet geloven. De president stond ons applaus te geven. Ik weet zeker dat als de Spelen in Irak werden gehouden, Saddam Hoessein geen applaus zou geven aan de VS."

Opvallend genoeg loopt er bijna nooit een Noord-Koreaanse olympische sporter over, ondanks de extreme repressie van het regime in Pyongyang. Dat wordt toegeschreven aan twee factoren, allereerst: de zeer nauwe familiebanden in dat land, waardoor atleten er niet aan denken om achterblijvers bloot te stellen aan sancties. Maar ook belangrijk: Noord-Korea legt topsporters in de watten met luxegoederen en woningen. Bovendien worden ze met zorg geselecteerd, op basis van hun loyaliteit aan de familie Kim.

Sinds de val de Sovjet-Unie zijn er minder overlopers geweest die om politieke redenen zijn gevlucht rond de Spelen. Maar het kwam nog regelmatig voor, zoals in 2012, toen 15 sporters uit onder meer Congo en Kameroen het olympisch dorp verlieten om in Londen asiel aan te vragen.

Het geval van de Wit-Russische sprinter Timanovskaja lijkt af te wijken van de meeste andere verhalen van overlopers, omdat zij klaarblijkelijk niet naar de Spelen ging met een van tevoren bedacht plan om te vertrekken. Maar de consequenties zijn daar niet minder om, zei correspondent Geert Groot Koerkamp eerder over haar zaak.

"Ze wordt al twee dagen door het slijk gehaald. Eerst toen ze kritiek had op de Wit-Russische officials, niet eens een politiek verhaal dus. Ze is woedend omdat haar carrière en die van collega's worden gedwarsboomd. Dat is in de politiek getrokken en nu wordt ze afgeschilderd als een tegenstander van het bewind, als iemand die geen patriot is. Dat zullen we in de komende dagen ook blijven zien, zeker nu ze naar Polen gaat. Dat zal hier breed worden uitgemeten als verraad van een Wit-Russische staatsburger."