Massagraf bij Canadese kostschool past in verleden van verwaarlozing inheemse kinderen

• Chiem Balduk

  Redacteur online

Ze leken van de aardbodem verdwenen, maar sinds gisteren weet Canada dat 215 vermiste kinderen uit inheemse families in een massagraf zijn aangetroffen. Anoniem begraven op een onherkenbare plek, nabij een oude school in de stad Kamloops. Met behulp van radartechniek kon het graf worden opgespoord.

De vondst leidt tot geschokte reacties, maar is geen verrassing voor Jeanette den Toonder van het Centrum voor Canadese Studies van de Rijksuniversiteit Groningen. Bij de zogeheten residential schools, waar de oorspronkelijke bevolking decennialang werd "opgevoed" tot westerse modelburgers, was het de praktijk om overleden kinderen in anonieme massagraven te laten verdwijnen.

Die kostscholen, waar inheemse kinderen verplicht naartoe werden gebracht, vloeien voort uit de Indian Act uit 1867. Het doel van die wet was om de oorspronkelijke bevolking te assimileren met de witte, uit Europa afkomstige meerderheid. "De wilden moesten worden geciviliseerd, was de gedachte."

Tot 60 procent overleed

De kinderen van Inuit en First Nations ('indianen' in de volksmond) mochten daarom hun moedertaal niet spreken. Vanaf de jaren 20 werden ook de kerken betrokken bij het onderwijs, om de kinderen het christelijk geloof bij te brengen. Zeker 150.000 kinderen woonden in dergelijke instellingen en werden er onderwezen.

Ondervoeding, mishandeling en infectieziekten waren schering en inslag op de speciale scholen, vertelt Den Toonder. Het sterftecijfer was daardoor hoog: op sommige scholen overleed tot 60 procent van de kinderen. De sterfgevallen werden vaak slecht of niet gedocumenteerd, waarna de lichamen anoniem werden begraven.

"De ouders werden daar niet van op de hoogte gebracht. Zij hadden sowieso weinig contact met hun kinderen, want dat zou een slechte invloed op hen hebben." Daardoor wisten de ouders vaak niet waar hun kinderen gebleven waren. In Kamloops zullen families nu pas achter hun overlijden komen.

Aan einde van de 20e eeuw begon het beeld over de scholen langzaam te kantelen, vertelt Den Toonder. "De United Church of Canada was in 1986 de eerste kerk die erkende dat er misstanden zijn gebeurd in de scholen, daarna gevolgd door de Anglicaanse kerk." Uiteindelijk sloot de laatste residential school pas in 1996 de deuren.

Excuses en 'healing'

De Canadese regering bood in 2008 excuses aan voor het schoolsysteem, waarna een onderzoekscommissie werd ingesteld. Die bestempelde het beleid als een vorm van "culturele genocide". Onlangs riep premier Trudeau de paus op om excuses te maken namens de Rooms-Katholieke kerk, maar de kerkleider legde de verantwoordelijkheid neer bij de individuele kerken.

De laatste jaren wordt er steeds meer werk gemaakt van het achterhalen van de feiten die zijn begaan tegen de oorspronkelijke bevolking van Canada. Het gaat daarbij niet om het afrekenen met de verantwoordelijken, zegt Den Toonder. "De inheemse gemeenschappen willen vooral hun verhaal vertellen, erkenning krijgen en healing, het genezen van de wonden in de samenleving."

Die wonden zie je in het land nog altijd terug in de achtergestelde positie van Inuit en First Nations. In 2019 concludeerden onderzoekers dat inheemse vrouwen dertien keer zoveel kans lopen om vermoord te worden of vermist te raken dan andere Canadezen. Ook ligt de levensverwachting gemiddeld vijf tot zeven jaar lager, mede door een oververtegenwoordiging in het aantal zelfmoorden, misbruik en drugs- en alcoholgerelateerde delicten.

Daarnaast zijn de inheemse volkeren oververtegenwoordigd in de gevangeniscijfers. Hoewel zij nog maar enkele procenten van de Canadese populatie uitmaken, is 30 procent van de gedetineerden afkomstig uit een inheemse gemeenschap. In vrouwengevangenissen ligt dat getal zelfs op 42 procent.

Gelijkheid tussen de verschillende groepen is dus nog ver weg. "Dat zal nog generaties duren. Ook gelijke vertegenwoordiging is belangrijk, daar is de regering van Trudeau zich erg bewust van", stelt Den Toonder. De liberaal staat bekend om zijn divers en gendergelijk samengestelde regering.

"Het is daarnaast maar de vraag of je de groepen wel bij elkaar kan brengen, want het zijn geheel andere culturen." Ironisch genoeg kan het onderwijs daar weer een speciale rol in spelen, zegt de Canadadeskundige. "Niet door de inheemse bevolking aan te laten passen aan de westerse standaarden, maar door de inheemse cultuur onderdeel te maken van het lespakket."

Leren van inheemse bevolking

Het genezen van de wonden gaat volgens Den Toonder de goede kant op. "Mensen realiseren zich nu dat er ook veel te leren valt van de oorspronkelijke bevolking, bijvoorbeeld qua omgang met de natuur."

Ondertussen wordt in Kamloops begonnen met het onderzoeken en identificeren van de aangetroffen kinderlijkjes. Het regionale bestuur van de inheemse gemeenschap wil de lichamen mogelijk repatriëren naar de gemeenschappen waar ze vandaan komen. Ook dat zal moeten bijdragen aan de gewenste healing.