250 jaar slavernijgeschiedenis komt tot leven in Rijksmuseum
Koning Willem-Alexander opent vanmiddag de overzichtstentoonstelling over het Nederlandse slavernijverleden in het Rijksmuseum in Amsterdam. Musea zijn vanwege de coronamaatregelen nog dicht, maar de koning geeft voor deze tentoonstelling het startsein voor de opening in fases.
De tentoonstelling, waaraan vier jaar gewerkt is, brengt met tien persoonlijke verhalen vanuit verschillende perspectieven 250 jaar slavernijgeschiedenis tot leven. Het zijn waargebeurde verhalen van mensen die destijds tot slaaf werden gemaakt, mensen die daartegen in verzet kwamen en vluchtten, plantagehouders en regenten. Niet alleen de trans-Atlantische slavernij in Suriname, het Caribisch gebied en Brazilië, waarover in het algemeen meer bekend is, maar ook de slavernij in Azië en Zuid-Afrika komt aan bod.
De verhalen worden verteld aan de hand van schilderijen en archiefstukken, gebruiksvoorwerpen, maar ook mondelinge bronnen, zoals liederen die van generatie op generatie zijn doorgegeven. In de bijbehorende audiotour lichten mensen die elk een connectie hebben met een hoofdpersoon de verhalen toe.
Massaliteit en anonimiteit van de slavenhandel
Een van de eerste zalen is helemaal gewijd aan een hedendaags kunstwerk, 'La Bouche du Roi' van de Beninse kunstenaar Romuald Hazoumé. Die installatie laat de massaliteit en anonimiteit van de slavenhandel zien, gebaseerd op de plattegrond van een slavenschip. Hazoumé verbeeldt met jerrycans de gezichten van de mensen wiens naam en bezit werd afgenomen, en die tot slaaf werden gemaakt.
"Naast de persoonlijke verhalen wilden we ook recht doen aan de miljoenen namen en mensen wiens gezichten we niet kennen", zegt hoofdconservator Eveline Sint Nicolaas. "De grote anonieme massa die vanuit de westkust van Afrika, maar ook uit Azië, werd weggerukt van familie, cultuur en taal. Dat is wat deze installatie laat zien."
"De ruim 300 jerrycans zijn eigenlijk maskers met unieke kenmerken, waar je gezichten in kunt zien van mannen, vrouwen en kinderen die aan boord van het schip waren. Dat maakt het weer een geschiedenis van mensen. De kunstenaar prikkelt de zintuigen bovendien door ook met stemmen en geuren te werken, waardoor het kunstwerk echt onder je huid gaat zitten."
In deze video laten conservatoren Eveline Sint Nicolaas en Stephanie Archangel zien wat het kunstwerk bijzonder maakt:
"Door het werken aan deze tentoonstelling ben ik me er meer van bewust dat er achter onze collectie nog allerlei verhalen schuilgaan die we niet kenden. Dat er nog een veel completer verhaal te vertellen is. Je ziet hoe verweven de koloniale geschiedenis is met onze nationale geschiedenis. Je vindt het overal in het Rijksmuseum", zegt Sint Nicolaas.
Oopjen
Een voorbeeld daarvan is het portret van Oopjen Coppit, geschilderd door Rembrandt en samen met het portret van haar echtgenoot Marten Soolmans in 2015 door Frankrijk en Nederland gezamenlijk aangekocht. Oopjen is nu een van de tien hoofdpersonen in de expositie. Bij nader onderzoek bleek zij veel verbindingen te hebben met de geschiedenis van de slavernij.
Oopjes schoonfamilie is bijvoorbeeld rijk geworden door de verwerking van suikerriet dat door tot slaaf gemaakten op de plantages in Brazilië was geteeld en geoogst. Haar tweede man Maerten Daey vocht in Brazilië en maakte van dichtbij mee hoe het er op de plantages aan toeging.
"Ik begrijp nu beter wat we aan andere objecten, maar ook aan mondelinge bronnen nodig hebben om een verhaal vanuit verschillende perspectieven te vertellen", zegt Sint Nicolaas. "Tot slaaf gemaakten mochten niet lezen en schrijven, er zijn dus weinig getuigenissen uit de eerste hand overgebleven, maar er zijn wel verhalen van generatie op generatie doorverteld. Door nieuwe bronnen en objecten toe te voegen aan onze collectie, brengen we de verhalen beter in balans."
