Dit Italiaanse stadje hoopt met EU-geld eindelijk uit het isolement te komen
In geen enkele Italiaanse stad voel je de Middeleeuwen sterker dan in Matera. Dat komt vooral doordat het Zuid-Italiaanse stadje de donkere eeuwen pas 70 jaar geleden achter zich heeft gelaten. Een groot deel van de bevolking leefde tot eind jaren 50 in de grotten die aan de onderkant van de heuvel zijn gegraven.
"Hele families woonden hier. Vaak met z'n tienen of elven," zegt Antonio Manicone. Hij is al ruim tien jaar tourgids in Matera, dus hij weet in een van de honderden grotten een levendig beeld te schetsen van de miserabele omstandigheden van de bewoners.
"In het midden stond één hoog bed. Hoog zodat de kippen daaronder konden broeden. Daar achterin stond hun ezel, en misschien een geit voor wat melk. En hier in de hoek werd in dit gat regenwater opgevangen om te drinken en te wassen. Moet je voorstellen hoe onhygiënisch met al dat vee in huis." De grot is daarnaast uit kalksteen geslagen, dus uitermate stoffig. Longziektes, tyfus en cholera verspreidden zich toen makkelijk in Matera. De kindersterfte was bijzonder hoog.
Het is bijna onvoorstelbaar dat de Materani tot ver in de vorige eeuw zo leefden. Niet voor Antonio. Zijn beide opa's hebben die tijd nog meegemaakt. "Het verschil met hun leven nu is onbeschrijfelijk." Want sinds de jaren '60 heeft Matera een spectaculaire ontwikkeling doorgemaakt. Eerst na het boek Christus kwam niet verder dan Eboli van Carlo Levi. Zijn beschrijvingen van het door God verlaten Matera zorgden voor diepe schaamte in Italië, waarna de overheid hoger op de heuvel flats bouwde zodat de grotbewoners hun hol konden verlaten.
Daarna werd Matera vanwege zijn bijzondere bouw Unesco Werelderfgoed, waardoor toeristen nieuwsgierig werden. Toen Mel Gibson The Passion of The Christ hier opnam in 2004 explodeerde het toerisme echt. Met als klap op de vuurpijl de uitverkiezing tot Culturele Hoofdstad van Europa in 2019. Sindsdien kon je in vakantieperiodes over de hoofden van toeristen lopen.
"Het toerisme heeft Matera gered en voor een enorme transformatie gezorgd," zegt Antonio. "Materani wonen nu in verbouwde huizen boven op de grotten. En de grotten zelf zijn bed and breakfasts voor de toeristen. Mijn opa's moeten altijd lachen om de ironie daarvan!".
Nooit een trein aangekomen
Maar inmiddels zit Antonio net als een groot deel van Matera zonder werk. Want de coronacrisis heeft aangetoond dat massatoerisme geen fundament is voor een duurzame economie. "De enige bron van inkomsten in de stad is opgedroogd." Ook Antonio ziet in dat de economie diverser moet om tegenslagen als een pandemie aan te kunnen. "Maar daar is infrastructuur voor nodig."
Tourgids Antonio Manico zou maar wat graag weer toeristen door de beroemde grotten van Matera rondleiden:
En zelfs in het arme Zuid-Italië, waar talloze problemen met infrastructuur aan te wijzen zijn, is Matera een bijzonder geval. Je komt er alleen met de auto of met de bus. In 2016 is er wel een treinstation gebouwd, maar daar is sindsdien nog nooit een trein aangekomen. Want er is geen aansluiting op het landelijke spoornetwerk. "De hogere overheden hebben niet het vertrouwen dat een investering zich terugbetaalt," aldus wethouder Rosa Nicoletti.
De hoop was dat de Europese miljarden uit het coronaherstelfonds uitkomst zouden bieden. Zo'n 28 miljard euro wordt volgens de plannen geïnvesteerd in infrastructuur. Maar premier Draghi geeft dat geld voorlopig vooral uit aan nieuwe hogesnelheidslijnen zoals die tussen Salerno en Reggio Calabria. "We weten nog steeds niet of onze spoorlijn er ooit komt," zegt Nicoletti.
Creatieve industrie
En dat terwijl simpele infrastructuur volgens Nicoletti fundamenteel is voor groei in het zuiden. Zelf studeerde ze in het noorden van het land en kwam ze terug naar Matera om wat terug te doen voor haar gemeenschap. "Ik heb veel vrienden van dezelfde leeftijd die hetzelfde wel zouden willen doen." Maar die zien volgens haar toch te veel obstakels.
Matera wil zich graag verder ontwikkelen. Al was het maar om de jongeren die er zijn, in de stad te houden. Een probleem dat zich in heel Zuid-Italië voordoet. "We willen een creatieve industrie opzetten, zodat we jongeren werk kunnen bieden. Maar daar is wel goede infrastructuur voor nodig." Daarom maakt Nicoletti met andere gemeenten een nieuw plan om hogere overheden te overtuigen van de aansluiting op het landelijke netwerk.
De coronaregels in Italië zijn inmiddels wat versoepeld, dus volgende week leidt Antonio zijn eerste groep Italiaanse toeristen weer rond. Hij laat ze graag zien hoe Matera zich in de 20ste eeuw aan de Middeleeuwen heeft ontworsteld. "Tijdens die onverwachte transformatie zijn we van de stallen naar de sterren gegaan." Maar als de treinen ooit aankomen, laat hij ze net zo graag zien hoe de stad eindelijk de 21ste eeuw is binnengestapt.
