Terrassen open, maar ziekenhuisbezetting is hoog: maakt code zwart nog indruk?

• Rikki Hendriks

Het is een schril contrast: aan de ene kant mogen we sinds gisteren weer biertjes op het terras drinken en stroomden op Koningsdag de parken vol met feestvierders. Aan de andere kant waarschuwt de zorg nog steeds voor 'code zwart' in de ziekenhuizen, een scenario waarin de bezetting op de IC's zo hoog is dat artsen moeten kiezen wie wel en wie niet in aanmerking komt voor een plek.

Hoe vallen deze twee werelden te rijmen? Zijn dreigende termen en situaties als 'code zwart' in deze fase van de pandemie hun kracht verloren?

"Er zit wat inflatie in van wat we eng en gevaarlijk vinden", zegt Marco Zannoni, directeur van het Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement in de NPO Radio 1-podcast De Dag. Volgens Zannoni is het op dit punt van de pandemie vooral lastig dat het zo lang duurt; in het begin van de pandemie schrokken mensen nog, legt hij uit. "Maar dat gevoel is er bij een groot aantal mensen niet meer."

Nieuwe dreigingen maken geen indruk

Ook nieuwe dreigende situaties, zoals de coronavariant in India, versterken het schrikgevoel niet. "De noodsignalen worden sleets", beaamt Michel Dückers, bijzonder hoogleraar crises, veiligheid en gezondheid aan de Rijksuniversiteit Groningen. Dat heeft vooral te maken met de fase waarin de coronacrisis zich nu bevindt. "Mensen zijn in het begin, als alles nieuw is, veel meer bereid om de ernst ervan te laten doorklinken."

Dat het bewustzijn eerder veel meer aanwezig was, is duidelijk zichtbaar in de vergelijking tussen Koningsdag vorig jaar en die van dit jaar. Vorig jaar verliep de feestdag zeer rustig. Maar dat was dinsdag, na een jaar pandemie, wel anders. We zitten in een "nieuwe fase van de crisis", zegt Dückers. Waar er in de eerste fase een "enorme gemeenschapskracht" is om samen door de crisis te komen, is dat in de tweede en derde fase van de crisis anders.

In de tweede, de zogeheten desillusiefase, zijn mensen "vermoeid, en er klaar mee". "Daarbij verliezen ze het vertrouwen in de overheid en in elkaar", illustreert Dückers. "Die fase was zichtbaar tijdens deze lange winter."

Inmiddels is het lente, zowel buiten als in de crisis, zegt Dückers. "We laten de desillusie achter ons en bevinden ons in een reïntegratiefase, waar het licht aan het einde van de tunnel zichtbaar is."

"Als mensen zelf het idee hebben dat het beter gaat, en als je eigen waarneming niet meer past bij het beeld van code zwart, dan is het moeilijk om zo'n gevaar serieus te nemen."

Dit jaar moest er ingegrepen worden in Amsterdamse Vondelpark, terwijl het er in 2020 zo bij lag:

Zannoni denkt dat alleen "de angst dat je zelf gevaar loopt" in deze fase van de crisis voldoende is om mensen te doordringen van het dreigende gevaar. "Het enige advies dat ik nog zou kunnen geven is het veel meer te richten op heel Nederland, op iedereen die geholpen wil worden in de zorg. En daar is echt een reëel risico dat dat niet meer kan."

Ook werken de versoepelingen voor veel mensen verwarrend; als de regering maatregelen opheft, ontstaat het gevoel dat het grootste gevaar geweken is. "Die dubbele boodschap is inderdaad ingewikkeld", zegt Zannoni. "Mensen denken: als het echt zo erg was, zouden we toch niet versoepelen."

Geen andere keuze

Toch denkt hij dat het kabinet geen andere keuze had. Danielle Timmermans, hoogleraar risicocommunicatie en volksgezondheid aan de VU in Amsterdam, sluit zich daarbij aan. "Het zijn sowieso minimale versoepelingen; we kunnen nu op een terras zitten, maar we stonden al met z'n allen buiten te drinken."

Timmermans zegt dat het belangrijk is dat de overheid ervoor zorgt dat mensen "zich zo veilig mogelijk kunnen gedragen", maar het zou averechts werken als de overheid maatregelen oplegt waar helemaal geen draagvlak voor is. "Deze versoepelingen zijn nodig om het draagvlak voor de andere maatregelen te houden." Zannoni: "De hoop is dat de overige maatregelen beter worden nageleefd, omdat het kabinet ook laat zien dat er wordt geluisterd."