'Voortaan maar één verkenner, en die moet slechts twee dingen vragen'
De Tweede Kamer is het podium van een "volstrekt unieke" crisis. Zoveel is zeker, zeggen experts tegen de NOS. De formatiechaos werd veroorzaakt door uitgelekte aantekeningen van de toenmalige verkenners. En dat is een functie die officieel niet eens bestaat.
Nergens staat schriftelijk vastgelegd welke rechten of plichten een verkenner heeft. Dat hoeft volgens de twee voor dit artikel gesproken deskundigen niet automatisch te veranderen. Maar ze vinden het belangrijk dat Den Haag lessen trekt uit de gemaakte fouten. Bijvoorbeeld door voortaan maximaal één verkenner aan te stellen, iemand die op meer afstand staat van het afzwaaiende kabinet.
Enorm debacle
"Dit is een enorm debacle", zegt hoogleraar staatsrecht Paul Bovend'Eert van de Radboud Universiteit. "Hier hebben ex-verkenners Ollongren, Jorritsma en premier Rutte enorm geblunderd, niet de procedure. Het idee voor een verkenner was in 2012 een uitstekende keuze en ook in 2017 heeft het goed gewerkt."
Vóór 2012 was toenmalig koningin Beatrix in feite de verkenner. Ze sprak vlak na de verkiezingen met de fractieleiders om te peilen wie met elkaar zou willen samenwerken en wie volgens hen de beste informateur zou zijn. Negen jaar geleden werd ingevoerd dat een politicus, aangesteld door de Kamer, die rol van de koningin zou overnemen. Alleen is toen niet in het Reglement van Orde opgenomen wat die verkenner precies moet en mag.
'Het is niet moeilijk'
Volgens Bovend'Eert is er tot vorige week ook nooit een misverstand over geweest. "Het is niet moeilijk. De verkenner hoeft alleen te luisteren naar de fractievoorzitters en twee vragen stellen: wat is uw gewenste coalitie en wie kan het beste informateur worden?"
Maar op de vorige week donderdag uitgelekte aantekeningen van Ollongren was te zien dat de verkenners veel meer dan dat hebben besproken. Inmiddels is ook openbaar gemaakt dat Rutte - in tegenstelling tot wat hij eerder volhield - met verkenners had gesproken over CDA-Kamerlid Omtzigt.
"Het is allemaal terug te te voeren tot de fout van Ollongren dat ze het papier zichtbaar langs de persfotografen leidde", zegt Bert van den Braak, bijzonder hoogleraar parlementaire geschiedenis aan de Maastricht University. "Dat gaf echt het beeld dat Omtzigt blijkbaar wordt weggewerkt met een 'functie elders'."
'Waarom Koolmees en Van Ark?'
Van den Braak vindt het daarom belangrijk dat de volgende verkenner minder dicht bij het vertrekkende kabinet staat. Om op z'n minst de schijn van belangenverstrengeling tegen te gaan. "Het is mij dan ook totaal onduidelijk waarom nu weer voor Koolmees en Van Ark is gekozen. Dat zijn demissionair ministers die nog een grote verantwoordelijkheid dragen voor het huidige beleid."
Op het gebied van transparantie valt volgens Van den Braak en Bovend'Eert winst te behalen. De verslagen van de gesprekken moeten een eerlijk beeld geven van wat er besproken is. Van den Braak: "Daar zouden ze in deze fase, nog voor de formatie is begonnen, niet zo'n probleem van moeten maken."
Maar het is volgens de twee experts een illusie dat alles openbaar kan. "Je moet die verkenningsgesprekken ook vertrouwelijk kunnen voeren", zegt Bovend'Eert. "Alleen moet het wel over de juiste dingen gaan."
'Hopelijk eenmalig'
Een deel van de rechten en plichten van een verkenner mogen wat Van den Braak betreft worden vastgelegd. Toch is het volgens de twee hoogleraren lastig om alles in beton te gieten. Des te belangrijker is het volgens hen om helder en open te zijn in de keuze voor de verkenner.
De politieke crisis van de afgelopen zeven dagen heeft ongetwijfeld gevolgen voor de formatie van een nieuw kabinet. Het vertrouwen tussen de partijen die samen een nieuwe regering kunnen vormen, heeft immers een forse deuk opgelopen volgens Bovend'Eert. "Het is een heel bijzondere situatie, die hopelijk eenmalig is."
