Hoe de verkenning in de knop werd gebroken (en hoe nu verder?)

• Guus Dietvorst

  Politiek redacteur

Het begon met een positieve testuitslag en eindigde met twee nieuwe verkenners. De gebeurtenissen volgden elkaar vandaag vanaf 09.00 uur razendsnel op, en rond het middaguur was de conclusie dat de verkenning van de formatie van een nieuw kabinet in de knop was gebroken. De vraag is nu hoe de formatie weer wordt opgestart, want het vertrouwen van een aantal partijen is geschaad.

Het ging mis toen verkenner Kajsa Ollongren vanochtend halsoverkop het Binnenhof verliet nadat ze een positieve testuitslag had gekregen. Van haar vertrek werden foto's gemaakt en op enkele daarvan waren documenten te zien die Ollongren in haar hand had. Na inzoomen bleken er aantekeningen op te staan over de verkenning die de D66-minister samen met VVD'er Annemarie Jorritsma deed.

"Een vervelende dag", zei Kamervoorzitter Arib:

Vooral voor het CDA, de beoogde derde partij in de formatie, is de inhoud vervelend. Zo staat er onder meer: "positie Omtzigt, functie elders". CDA-Kamerlid Omtzigt, de nummer twee op de lijst en de man die een hoofdrol speelde bij het boven tafel krijgen van de toeslagenaffaire, zit overspannen thuis. Hij wordt door sommigen gezien als erg kritisch over de regering voor een coalitie-Kamerlid.

Dat de positie van een Kamerlid wordt besproken terwijl de verkenners naar mogelijke coalities moeten kijken, wekt wrevel, ook buiten het CDA. "Jammer", noemde Kamervoorzitter Arib het. "Het is niet de opdracht aan de verkenners om een collega-Kamerlid te bespreken." SP-Kamerlid Leijten, Omtzigts mede-onthuller van de toeslagenaffaire, noemt het ontluisterend. "Ze willen het hebben over een nieuw kabinet, maar dan gaat het over een volksvertegenwoordiger die ze even weg willen spelen."

De vrouw van Pieter Omtzigt concludeerde dat politieke leiders haar echtgenoot eruit willen werken:

Verder wordt in het document de "onderhandelingsstijl" van CDA-partijleider Hoekstra genoemd als aandachtspunt, evenals zijn mogelijke positie in het nieuwe kabinet. Wat het exact betekent, is gissen, maar het is zonneklaar dat Hoekstra er niet blij mee is. "Onderwerpen die geen van alle met mij zijn besproken en waar zij ook niet over gaat", zei hij. En ook: "Dit doet echt wat met mijn vertrouwen."

Of het de aantekeningen zijn van Ollongren zelf, lieten de verkenners in het midden in de verklaring waarmee ze hun functie neerlegden. "De notities die in beeld zijn gekomen waren inventariserende voorbereidingsnotities voor de verkenners." Maar het CDA ging er in ieder geval van uit dat de verkenner ze zelf had geschreven. "Bizar, dit inkijkje in de aantekeningen van verkenner Ollongren", aldus Hoekstra.

Het is dus niet helder wie de auteur is. Maar ook waar de input voor de aantekeningen vandaan komt, is raadselachtig. In de verklaring benadrukken de verkenners namelijk dat de notities "geen directe weergave" zijn van al gevoerde gesprekken. Jorritsma en Ollongren spraken vorige week met alle zeventien nieuwgekozen fractievoorzitters. Vandaag zouden ze verder praten met VVD-leider Rutte en D66-leider Kaag (maar dat ging op het laatste moment niet door vanwege Ollongrens testuitslag).

Niet alleen het CDA heeft reden om gepikeerd te zijn. Ook een coalitie 'over links' komt voorbij in de aantekeningen. Op het A4'tje staat: "linkse partijen hielden elkaar niet echt vast". Terwijl vooral PvdA en GroenLinks (en in mindere mate SP) voor de verkiezingen nog de mond vol hadden van elkaar vasthouden. Maar voor andere partijen zou het makkelijker formeren zijn als ze dat niet deden.

'Breed draagvlak'

Het noopte linkse leiders tot reageren. "De positie van de PvdA was en is niet zonder andere linkse partij aan tafel", twitterde PvdA-leider Ploumen. Haar GroenLinks-collega Klaver schreef: "Het komt niet uit mijn gesprek met de verkenners. Ik heb nogmaals bevestigd dat wat GroenLinks betreft er een zo progressief mogelijk kabinet komt."

Het is nu aan de nieuwe verkenners, die in allerijl werden aangesteld, om het vertrouwen te herstellen. Volgens Kamervoorzitter Arib hebben de twee, ministers Van Ark (VVD) en Koolmees (D66), in ieder geval "breed draagvlak" onder partijleiders. CDA-leider Hoekstra voegde eraan toe dat het aan hen is "om het vertrouwen te herstellen".

De vorige verkenners wilden eigenlijk voor de installatie van de nieuwe Tweede Kamer volgende week woensdag hun rapport af hebben over mogelijke coalitiecombinaties. Het is de vraag of het nieuwe duo die deadline gaat halen.