Verkenner moet snel aan de slag, maar formatie wordt lastig

De vierde formatie van een kabinet-Rutte wordt opnieuw geen makkelijke klus. Het is de taak van de 'verkenner' van de VVD hier een eerste onderzoek naar te doen. Sinds de koning geen rol meer speelt in de formatie, is het gebruikelijk dat de grootste partij deze levert.

De VVD heeft achter de schermen al nagedacht over wie dat moet worden. De naam van oud-minister en oud-commissaris van de koning Johan Remkes gaat bijvoorbeeld rond. De lijsttrekkers van alle partijen die in de Kamer zijn gekozen, mogen daar nog over meepraten, bijvoorbeeld als zij liever een 'neutrale' verkenner willen.

Vanmiddag rond 14.00 uur komen ze bijeen voor een vergadering hierover, onder leiding van de huidige Kamervoorzitter Khadija Arib.

Aan het eind van de middag moet duidelijk zijn wie de verkenner wordt. Hij of zij doet vooronderzoek voor een formatie: welke partijen willen met welke andere partijen misschien een regering vormen? De nieuwe Kamerleden hebben dat daarvoor dan al in hun fractiekamer besproken, al dan niet met champagne en taart op tafel.

Geen breekpunten

Een makkelijke klus wordt het niet, hoewel het in de campagne weinig knalde en er geen breekpunten naar boven kwamen. Ook het feit dat de meeste partijen het afgelopen jaar het kabinetsbeleid op het coronadossier vaak steunden, zegt niets over hoe makkelijk ze het daar nu over eens worden.

Welke partijen kunnen samen regeren? Bereken het zelf met deze tool:

VVD-leider Rutte heeft al gezegd dat hij vanwege de coronacrisis een snelle formatie wil: eerst een Nationaal Herstelplan opstellen en daarna pas met andere politieke wensenlijstjes aan de slag gaan. Maar vooraf was er bij de andere partijleiders nog weinig enthousiasme voor het plan om de formatie in tweeën te doen.

Medisch-ethische kwesties

Het voortzetten van de huidige coalitie van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie, die samen opnieuw een meerderheid hebben, is bepaald geen automatisme. Onder invloed van de ChristenUnie heeft het kabinet de afgelopen vier jaar geen stappen gezet op medisch-ethische kwesties als abortus en euthanasie voor mensen die hun leven voltooid vinden. Vooral D66 wil die stappen nu wel zetten.

Het moeten 'vrije kwesties' worden die niet opnieuw taboe mogen worden verklaard, zei partijleider Kaag. Maar ChristenUnie-leider Segers heeft al gezegd dat hij hier juist wel afspraken over wil maken voor hij aan een kabinet meedoet. Of dit ook echt een breekpunt voor de ChristenUnie is, is nog niet duidelijk.

Het is ook nog maar de vraag of de VVD bereid is dezelfde compromissen te sluiten als vier jaar geleden. Tegenover het Reformatorisch Dagblad verklaarde VVD-Kamerlid Tellegen dat nog vier jaar erbij "echt tot een impasse, tot stilstand" zou leiden op medisch-ethisch vlak.

Woningen, economie, stikstof en klimaat

Naast de 'lopende' zaken rond de coronapandemie staat een nieuwe coalitie nog een flink aantal lastige dossiers te wachten. Het herstel van de economie bijvoorbeeld, de hervormingen op de arbeidsmarkt, de woningnood, de stikstofcrisis en het behalen van de klimaatdoelen, om er maar een paar te noemen.

En ook al is de PVV ondanks verlies groot gebleven, de partij is niet serieus in beeld voor een nieuwe coalitie. PVV-leider Wilders wil best met Rutte in een kabinet zitten, op voorwaarde dat de immigratie sterk wordt ingeperkt. Maar Rutte houdt net als in 2017 de boot af.

Destijds had dat te maken met de uitspraken van Wilders over 'minder Marokkanen' en het willen sluiten van moskeeën. Daar is niets in veranderd, dus het ligt niet voor de hand dat een verkenner zal aankoersen op samenwerken met de PVV.

Snel gepiept?

Volgende week komt de 'oude' Kamer nog een keer bijeen voor een coronadebat, naar aanleiding van de persconferentie die dinsdag 23 maart gehouden wordt.

Ondertussen gaat de verkenner al aan het werk. Na de definitieve verkiezingsuitslag van de Kiesraad, waarbij ook de voorkeursstemmen zijn geteld, wordt de nieuwe Tweede Kamer geïnstalleerd. Dat staat voor 31 maart gepland. Vlak daarna debatteert de nieuwe Kamer over de verkiezingsuitslag en het rapport van de verkenner.

Weinigen op het Binnenhof verwachten dat de formatie snel gepiept zal zijn. Maar vanwege de coronacrisis zit er wel druk op het proces. De partijen zullen niet het record van de vorige formatie willen breken: die duurde 225 dagen en was daarmee de langste formatie sinds de Tweede Wereldoorlog.

Wie in de eerste fase als verkenner zal optreden komen we waarschijnlijk wél snel te weten: aan het einde van de middag weten we meer.