Na tien jaar nog geen vrede in Syrië: 'Waarom zou Assad concessies doen?'

"Natuurlijk mis je het land waar je bent opgegroeid", zegt Reber Soulaiman uit Aleppo. Hij vluchtte in 2013 via Turkije naar Nederland. "Het was alleen maar mooi daar. Maar het is onmogelijk om nog terug te gaan. Er is daar geen leven meer voor me."

Morgen is het tien jaar geleden dat demonstraties in Daraa en Damascus bloedig werden neergeslagen en de burgeroorlog begon. Nog steeds is Syrië een land in puin.

De bombardementen zijn misschien grotendeels gestopt, maar de oorlog is nog zeker niet voorbij. President Assad heeft zo'n 65 procent van het land heroverd op rebellengroepen en IS, "maar in de provincie Idlib is nog een frontlinie", zegt journalist Fernande van Tets. "Daar valt nog weleens een bom, en er zijn schermutselingen tussen groepen."

Aanslagen, corona en corruptie

Het regeringsgebied is niet veel veiliger: het lijdt nog onder aanslagen, maar ook onder corona, corruptie en een zware economische crisis. Tegenstanders van het regime van Assad worden opgepakt. "Het is moeilijk te verkroppen voor de achterblijvers dat ze tien jaar oorlog hebben overleefd, en nu nog dit moeten verduren."

Van Tets werkte een jaar voor een VN-afdeling in Syrië, maar vertrok uit frustratie over de machteloosheid van de organisatie. Over haar ervaringen schreef ze het boek Vier seizoenen in Damascus. "De VN doet veel goed werk, maar moet onderhandelen met het regime om überhaupt in het gebied te mogen komen. De hulp komt daardoor terecht in regio's die trouw bleven aan Assad: daar hebben ze de voedselpakketten ook nodig, maar anderen mogelijk nog meer."

Kritiek wordt niet gewaardeerd. "Als je als buitenlander je mond opentrekt, wordt je visum niet verlengd. Dat is een heel elegante manier om mensen het land uit te gooien; Syriërs zelf hebben een groter probleem."

Tien jaar oorlog in Syrië. Hoe de volksopstand veranderde in een slepende burgeroorlog:

Op een conferentie in Damascus zei Assad in november dat vluchtelingen welkom zijn om terug te komen. Volgens Van Tets zegt hij dit vooral om goodwill in de westerse wereld te creëren. "Eerder zei hij al dat hij niet op terugkerende tegenstanders zit te wachten. De VN kan niet bijdragen aan de veiligheid van terugkeerders, dus teruggaan wordt afgeraden."

Verreweg de meeste Syrische vluchtelingen in Nederland zijn dit voorlopig ook niet van plan: volgens onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau uit 2020 denkt 96 procent van hen de komende twee jaar nog hier te wonen. De veiligheid in Nederland is voor hen de belangrijkste drijfveer om te blijven.

"Wij vragen Syriërs altijd of ze problemen hebben met de autoriteiten", zegt Hiran Ali van Solid Road, een stichting die (ex-)asielzoekers begeleidt bij hun terugkeer naar het land van herkomst. "We willen niet het risico lopen dat ze op het vliegveld worden opgepakt. Dat is ook nog niet gebeurd. Iedere Syriër weet heel goed of het voor hem of haar veilig is om terug te keren."

Vluchtelingen kunnen om meerdere redenen worden gearresteerd: omdat zij zich kritisch hebben uitgelaten over het regime, hebben deelgenomen aan demonstraties, of omdat zij hun dienstplicht niet hebben vervuld. De mensen die op dit moment wél terug willen, zijn volgens Ali asielzoekers én statushouders die moeite hebben met integreren, sommigen vanwege onverwerkte trauma's. "Stel dat het regime valt, dan zullen veel meer mensen willen terugkeren."

Niet dat een val aannemelijk is: na tien jaar burgeroorlog zit de president nog steeds stevig in het zadel. "Assad heeft gewonnen: hij is nog steeds de baas, waarom zou hij concessies doen?" aldus Van Tets. "Zelfs al zou hij beloften doen in ruil voor hulp van buiten, dan denk ik niet dat hij die zou waarmaken."

Ook Ali durft geen voorspellingen te doen voor het land. "Als het gaat om een oorlogsland als Syrië kun je geen plan of strategie maken van een jaar: de situatie kan de volgende dag veranderen. Je moet altijd plannen aanpassen en omschakelen naar de huidige behoeftes."

'Alles is veranderd'

Reber Soulaiman ziet een terugkeer naar Aleppo ook niet zitten. "Alles is veranderd. Er wonen andere mensen, en alle gebouwen, water en elektra zijn kapot. Stel dat morgen alles veilig zou zijn, dan zou het nog tien jaar duren om alles in orde te maken." Het land ooit weer bezoeken sluit hij niet uit, "maar dan moet wel alles anders: legers van andere landen eruit, eerlijke verkiezingen voor een nieuwe regering. Nu wordt het alleen maar erger."

Hij kiest met een leven in Nederland voor zijn familie. "Woensdag kreeg ik het papiertje van mijn naturalisatie in m'n hand. Mijn kinderen gaan hun leven in Nederland leiden; in Syrië is onmogelijk."