Hoe verder na rapport-Khashoggi? 'De VS en Saudi-Arabië hebben elkaar nodig'

• Daan van den Enden

Het rapport van de CIA over de moord op journalist en dissident Jamal Khashoggi was duidelijk: de eindverantwoordelijke is de Saudische kroonprins Mohammed Bin Salman. De reactie van de Saudi-Arabische autoriteiten was even helder: het verwerpt de bevindingen uit het rapport en houdt het bij een actie van een autonoom handelende groep individuen, die gestraft zijn.

Toch wijst alles erop dat MBS, zoals de kroonprins ook genoemd wordt, achter de moord zit, maar Washington is vooralsnog heel terughoudend gebleken als het gaat om landelijke sancties of individuele sancties zoals het bevriezen van rekeningen van de betrokkenen.

Anthony Blinken, de minister van Buitenlandse Zaken, heeft wel 76 andere hooggeplaatste Saudi's een inreisverbod naar Amerika opgelegd, "maar daar zit MBS dus niet bij", concludeerde Amerika-correspondent Marieke de Vries in het NOS Radio 1 Journaal.

Volgens Rob de Wijk, van het Centrum voor Strategische Studies en hoogleraar Internationale Betrekkingen aan de Universiteit van Leiden, hebben die sancties dan ook weinig om het lijf. "Dit behoort tot de bekende sancties voor vervelende mensen, net als in China of Rusland. Het levert niet veel op, al is het wel vervelend voor degene die het betreft. Je laat ermee merken dat je het niet met ze eens bent, maar het blijft grotendeels symbolisch natuurlijk."

Volgens Arabische wereld-correspondent Daisy Mohr onderstreepten de Saudische media de officiële lezing over de moord op Khashoggi. Ook vanuit Koeweit, de Verenigde Arabische Emiraten en Bahrein werd die lezing vandaag gesteund. "Al werd er hier in de regio de afgelopen dagen niet zo groots uitgepakt met het nieuws als in het Westen is gedaan."

Kritiek leveren op MBS is ingewikkeld in Saudi-Arabië. "Op sociale media zien we vanuit het land steun voor de kroonprins, al is er daar dus nauwelijks ruimte voor een tegengestelde mening. Onder leiding van MBS zijn de afgelopen jaren veel sociale hervormingen uitgevoerd, het land is aan het veranderen. Er zijn daarom dus ook veel Saudi's die de kroonprins steunen."

De kroonprins wordt het probleem, niet Saudi-Arabië

Toch heeft Biden wel aangekondigd 'grote veranderingen' bekend te gaan maken met betrekking tot de relatie met Saudi-Arabië. Mohr, De Vries en De Wijk wijzen ook op het telefoongesprek van Biden met de Saudische koning Salman voorafgaand aan het verschijnen van het Khashoggi-rapport. Bidens voorganger Trump sprak altijd met zijn zoon en beoogd opvolger, dus waarom doet Biden dat niet?

De Wijk: "Biden serveert duidelijk de kroonprins af. Mijn eerste reactie was dat dit heel vervelend kan worden voor de kroonprins. Het kan zomaar dat meer landen het voorbeeld van Biden gaan volgen", vervolgt De Wijk. "Het is ook best een slimme strategie, want als de kroonprins persona non grata wordt, dan is de kroonprins het probleem en Saudi-Arabië niet."

Toch weet De Wijk dat een goede relatie tussen de VS en Saudi-Arabië voor beiden landen van groot belang is. "Er is nu een precair evenwicht in de regio, waarin de VS en Saudi-Arabië elkaar nodig hebben in hun strijd tegen de invloed van Iran. Biden heeft duidelijk aangegeven dat hij de Saudi's niet meer steunt in hun bemoeienis in Jemen. Feitelijk zeg je dan dat de Saudi's zich moeten terugtrekken."

Als de Amerikanen zich van Saudi-Arabië afkeren dan levert dat mogelijk een veiligheidsprobleem op voor Saudi-Arabië in de regio, met verstrekkende gevolgen. "Wat je wilt voorkomen is dat de Saudi's met een kernwapen komen. De geschiedenis leert ook dat een regio instabieler wordt als kernwapens in de maak zijn."

Iran-deal nieuw leven in blazen

Volgens De Wijk gaat de VS verder niet veel doen om Saudi-Arabië meer sociale hervormingen door te laten voeren. "Biden is hier te realistisch voor, hij denkt in kleine stapjes. In de praktijk leidt westerse beïnvloeding ook altijd tot verharding. De VS moet een balans zien te vinden tussen de banden warm houden op hoger strategisch niveau en straffen uitdelen op een beperkt niveau daaronder."

Voor wat betreft de verdachtmakingen richting MBS in de zaak-Khashoggi zal de VS ook een pragmatische aanpak kiezen, vermoedt De Wijk. "Je kunt niet voorkomen dat het nog een keer gebeurt, maar hopen dat de kroonprins zich in het vervolg in zal houden."

De focus van Biden zal liggen op het evenwicht behouden in het Midden-Oosten of zelfs te verbeteren. De Wijk: "Als hij de Iran-deal nieuw leven inblaast en het vredesproces in Jemen op gang helpt in samenwerking met de Verenigde Naties, is hij heel goed op weg."