'Na vandaag is de persvrijheid in Hongarije weer een flinke slag toegebracht'

• Chiem Balduk

  Redacteur online

Rond middernacht wordt het in Hongarije stil op FM-frequentie 92.9. Het grootste onafhankelijke radiostation van het land, Klubrádió, verliest dan zijn plekje op de ether, na een jarenlange strijd met de Hongaarse autoriteiten. Daarmee verdwijnt een van de laatste kritische geluiden uit het Hongaarse medialandschap.

Volgens de mediawaakhond, die wordt geleid door vertrouwelingen van premier Orbán, zijn er administratieve fouten gemaakt. Daarom wordt het FM-kanaal vrijgegeven, twee regeringsgetrouwe bedrijven hebben zich al gemeld om het plekje in te nemen. Het is echter voor de directie van Klubrádió een raadsel welke fouten ze precies hebben begaan.

Onafhankelijke Hongaarse journalisten hebben wel een idee waarom de zender uit de lucht wordt gehaald: er klonk te veel kritiek op de Fidesz-regering van Orbán. Daarom moest en zou Klubrádió een kopje kleiner worden gemaakt, net zoals eerder gebeurde bij kranten en nieuwssites als Index, Origo en Népszabadság.

Toch is deze kwestie anders en ingrijpender, zegt nieuwschef Mihály Hardy. Waar voorheen mediabedrijven simpelweg werden opgekocht door Fidesz-aanhangers, is het verdwijnen van Klubrádió het directe gevolg van overheidshandelen. "Dat maakt het een politieke beslissing. In ons geval kan de regering niet beweren dat ze er niets aan konden doen", zegt Hardy.

Taboes deden de das om

Klubrádió zendt al ruim twee decennia uit en bereikt dagelijks zo'n 150.000 tot 180.000 luisteraars. Critici noemen Klubrádió een links-liberaal bolwerk, maar volgens Hardy vertolken de nieuws- en praatprogramma's op zijn zender een genuanceerd geluid, voornamelijk in het politieke midden.

"We gaan geen onderwerp uit de weg, in tegenstelling tot regeringsgezinde media", aldus Hardy. Maar de lijst met taboeonderwerpen in het rechts-conservatieve Hongarije van Orbán is lang: van genderongelijkheid en huiselijk geweld tot migratie en de positie van de Romaminderheid. Ook praten over historische onderwerpen, zoals de Hongaarse rol in de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust, ligt gevoelig.

Het bracht Klubrádió in 2010 in financiële moeilijkheden. "De inkomsten droogden opeens op doordat overheidsinstellingen en staatsbedrijven geen advertentieruimte meer inkochten. Ook private bedrijven werden onder druk gezet om niet meer bij ons te adverteren", zegt Hardy. Sindsdien leeft de zender grotendeels van donaties: de afgelopen tien jaar ontving Klubrádió omgerekend 4,1 miljoen euro van luisteraars.

Ondertussen raakte Klubrádió verwikkeld in een juridische strijd met mediawaakhond NMHH, dat nieuwsmedia moet controleren op onder meer 'politiek evenwicht in berichtgeving'. De instantie probeerde herhaaldelijk de frequentie van Klubrádió opnieuw vrij te geven, maar door een reeks rechtszaken en protesten wist de zender in 2013 een nieuwe uitzendvergunning te verkrijgen.

Een nieuwe vergunning zit er definitief niet in, oordeelde de rechtbank afgelopen week. Daarmee is de persvrijheid een flinke slag toegebracht en blijven er nauwelijks onafhankelijke nieuwsmedia over in Hongarije, zegt de Oostenrijks-Hongaarse politicoloog Balazs Csekö. "Kritisch geluid op de radio is verdwenen, op tv is RTL Klub de enige." Online is het aanbod breder. "Oppositiepolitici hebben vooral sociale media als podium, maar ook op dat terrein wil de regering ingrijpen met regulering."

De shutdown van Klubrádió zal daar weinig verandering in brengen, vreest Csekö. "De ophef beperkt zich tot oppositiekringen, en daar zijn ze inmiddels gewend geraakt aan het tot-zwijgen-brengen-beleid." De gewone Hongaar zal, als consument van de regeringsgezinde media, niet meekrijgen dat een kritische radiozender verdwijnt, vreest de politicoloog.

Een woordvoerder van de Europese Commissie liet afgelopen week weten dat de bestaande zorgen over persvrijheid in Hongarije "nog groter" zijn geworden. Ook Franse en Amerikaanse diplomaten hebben hun zorgen geuit, maar concrete actie blijft vooralsnog uit. "Het bewijs dat de EU geen waardengemeenschap is, maar louter om economie draait", concludeert commentator Miklós Hargitay van de linkse krant Népszava. Democratie verdwijnt onder het toeziend oog van Brussel, zo is de vrees.

Anti-Orbánfront

De ngo Freedom House heeft Hongarije vorig jaar gedegradeerd van vrij naar gedeeltelijk vrij land (als enige EU-lidstaat), mede vanwege grondwetswijzigingen waardoor Orbáns Fidesz-partij met een minderheid van de stemmen tweederde van de zetels heeft gewonnen. Afgelopen december werd de kieswet verder aangescherpt: partijen moeten voortaan in de helft van de kiesdistricten een kandidaat hebben om deel te kunnen nemen. De oppositie smeedt inmiddels een gezamenlijk anti-Orbánfront, van links tot rechts, in een poging de langst regerende EU-leider te verslaan.

Mihály Hardy werkt ondertussen aan het overleven van zijn Klubrádió. De zender wil de slag om de ether tot de hoogste rechter aanvechten en gaat in ieder geval online verder. In de laatste dagen op 92.9FM wordt aan luisteraars uitgelegd hoe je aan een internetverbinding komt. "Geef ons niet op, want wij blijven!"