Zij offerden zich op voor revolutie in Wit-Rusland, maar Loekasjenko blijkt sterker

• Chiem Balduk

  Redacteur online

Daar gaan ze weer. Hoewel de temperatuur in hoofdstad Minsk vanmiddag niet boven de -14 zal uitkomen, gaan Wit-Russen opnieuw de straat op om het aftreden van president Loekasjenko te eisen. Dat gebeurt nu al een half jaar. Vergeefs, met tienduizenden arrestaties en enkele doden tot gevolg.

Het regime van Loekasjenko zit nog altijd stevig in het zadel, met name dankzij de sterke veiligheidsdiensten. De aanvankelijk breed gesteunde stakingen, zelfs bij staatsfabrieken en -media, werden geen revolutie.

Demonstranten hebben daar grote offers voor gebracht. Botten zijn gebroken, banen verloren en oude vrienden vaarwel gezegd. Uit vrees voor represailles is een onbekend aantal Wit-Russen de dictatuur ontvlucht.

Marteling na marteling

Zoals de 22-jarige IT'er Aleksandr Beljakov. Hij voelde zich gedwongen het land te verlaten nadat hij in het openbaar had verklaard over het grove politiegeweld tijdens zijn arrestatie. Anonieme dreigtelefoontjes volgden. "Als ik naar gerechtigheid bleef zoeken, zou ik gaan 'rusten', werd er gezegd." Beljakov wist genoeg en vertrok direct naar Polen.

Zijn gewelddadige aanhouding, bij een protest kort na de omstreden presidentsverkiezingen, kan hij namelijk niet opzijzetten. "Ik droom nog steeds over de getallen 2-0-8-3", zegt hij over het ploegnummer van de oproeragenten die hem insloten en tegen de grond werkten. "Vijf man trapten en sloegen met wapenstokken. Ze sleepten me naar de politiebus, omdat ik niet meer kon lopen. Mijn benen waren kapotgeslagen." Daar bleef het niet bij; in de gevangenis werd hij naar eigen zeggen voortdurend geïntimideerd, bedreigd en afgeranseld.

Beljakov somt de martelingen op: "Een agent sloeg meermaals op mijn keel, waarna ik bloed ophoestte. Een ander schoot 'voor de lol' rubberkogels in mijn linkerbil." Een keer hoopte hij op mededogen en meldde de agenten een verwonding aan zijn arm. "Een van hen strekte daarop mijn arm en sprong er vijf keer op. Mijn fout, ik had niet op compassie moeten rekenen."

Op een dag werd Beljakov plots vrijgelaten, nadat hij een schuldverklaring onder dwang had ondertekend. "Anders zouden mijn vingers gebroken worden." Beljakov ging akkoord en kwam op vrije voeten.

Althans, voor zover hij nog kon staan. Zijn medisch dossier lezen bezorgt koude rillingen: een gebroken arm, drie beenbreuken, vele kneuzingen en een radiuskopfractuur. "Ik had geluk gehad, zei de dokter. Als ik niet zo stevig gebouwd was, had ik het niet overleefd."

Deze foto's werden enkele dagen na zijn vrijlating gemaakt:

Vijf maanden later is zijn lichaam nog altijd aan het herstellen. Veilig in Polen, waar hij programmeercursussen volgt, een paspoort aanvraagt en werk zoekt. Daarnaast helpt Beljakov andere Wit-Russische IT'ers naar Polen te vluchten. Zijn vriendin, vrienden en familie zijn achtergebleven. "Ze vragen vaak hoe het gaat, maar ik vertel voor hun eigen veiligheid bewust weinig."

Gebrek aan waardigheid

Iedere communicatie kan namelijk als verdacht worden beschouwd, weet de 31-jarige vertaalster en psycholoog Ksenia Abibak uit Minsk. "Het is in korte tijd normaal geworden dat je alle chatgeschiedenis verwijdert als je van huis gaat, voor het geval je telefoon wordt gecontroleerd door agenten." Een overtreding is snel gevonden: "Ik ken meer mensen die wél zijn beboet of opgepakt, dan niet."

Kort na een protestdeelname werd Abibak thuis overvallen door zeven agenten met een huiszoekingsbevel vanwege burgerlijke ongehoorzaamheid. De ondervraging van drie uur bestond uit de herhaling van één vraag: heb je geprotesteerd? "Ik ontkende, maar zij zweerden mij te blijven achtervolgen." Haar telefoon en laptop werden ingenomen.

Sindsdien leefde Abibak voortdurend in angst, vertelt ze. 's Avonds bleven lampen uit en gordijnen gesloten en loerde ze voortdurend uit het raam. "Ik twijfelde over alles wat ik zei of deed. Ik piekerde of ik vrij rondliep omdat ik ongevaarlijk ben of omdat de overheid mij gebruikte om anderen op te sporen."

Eind december besloot ze naar Litouwen te vluchten. "Ik kon niet meer zijn wie ik was, door een gebrek aan waardig leven in Wit-Rusland."

Ze wil niets liever dan terugkeren naar Wit-Rusland, hoewel haar vrienden dat afraden. "Ik neem daarom nog even de tijd om te bedenken of ik mijn gezond verstand gebruik of terugkeer en hoogstwaarschijnlijk de gevangenis in moet."

Vastgeketend

Toen nieuwslezer Sergej Kozlovitsj op de Wit-Russische staatstelevisie jongeren als Abibak en Beljakov "agressieve provocateurs" moest noemen, besloot hij zijn baan op te zeggen en op YouTube onafhankelijke journalistiek te bedrijven. Hij vertelde er in augustus over tegen de NOS.

Hij heeft geen spijt van die principiële carrièreswitch, zegt hij nu. Zijn YouTubekanaal Niet op TV groeit, maar hij verdient lang niet zoveel als vroeger. Zijn inkomen ging onlangs deels op aan een boete van 540 Wit-Russische roebel (170 euro) voor deelname aan een illegaal protest.

"Op een uitzondering na steunen mijn vrienden en familie wat ik doe", zegt Kozlovitsj. Hij heeft zelfs nog contact met oud-collega's, die bij de staats-tv zijn gebleven. "Dat respecteer ik, want zij hebben niet de mogelijkheid om te vertrekken. Het Wit-Russische machtssysteem ketent mensen vast aan de staat, daaraan ontsnappen kan je tot waanzin drijven."

Vertrek of vecht

Dat systeem zal er alles aan doen om Loekasjenko in het zadel te houden, wat resulteert in steeds hardhandiger politieoptreden en hogere straffen. "Rechters verzinnen gewoon een straf bij een verzonnen aanklacht", zegt een jonge demonstrant. Hij wil anoniem blijven uit angst voor represailles, want "dit gesprek kan al een jarenlange gevangenisstraf opleveren".

"Nu de aandacht van de wereld voor Wit-Rusland vertrokken is, komen de mensenrechtenschendingen pas echt op gang", zegt een andere demonstrant, die eveneens anoniem wil blijven. Zo werd haar collega veroordeeld tot drie jaar cel vanwege 'verkeersobstructie'. "Zonder een grammetje bewijs. Hoe kunnen we van het regime winnen als er geen regels zijn?", verzucht ze.

Ook zij overweegt het land te verlaten. "Dat is de keuze die iedereen nu maakt: je vertrekt of je vecht voor revolutie. Je kunt niet doorleven in dit land en doen alsof er niks aan de hand is. Dat gaat niet."