Opeens 120.000 vaccinaties meer: 'Meer dommigheid, dan kwade wil, denk ik'

• Carmen Dorlo

  redacteur Online

Het is nogal een verandering: van 226.298 prikken zijn we opeens naar 346.790 prikken gegaan op het vaccinatiedashboard van de Rijksoverheid. Afgelopen weekend is besloten om op een nieuwe manier het aantal vaccinaties te becijferen: het aantal vaccinaties wordt nu geschat, terwijl tot gisteren gewoon het aantal gemelde prikken werd opgeteld.

Vandaag kwam al naar buiten dat de nieuwe vaccincijfers misschien niet kloppen vanwege dubbeltellingen. Minister De Jonge zegt dat hij er onderzoek naar gaat doen.

Branchevereniging van zorgorganisaties Actiz, die ook gemelde prikken doorgeeft, snapt de keuze voor de schatting niet. "De minister loopt nu vooruit op gerapporteerde cijfers en dat geeft ruis", zegt een woordvoerder. Ook emeritus hoogleraar Ben van der Zeijst snapt de overweging niet. "Ik denk dat er afgelopen weekend een ijverige ambtenaar is geweest die dacht: laten we het geschatte aantal doen, dan komt het allemaal wat beter naar voren. Al kan ik dat niet bewijzen natuurlijk."

Dit cijfer geeft een overschatting weer, zegt Van der Zeijst, ook voormalig directeur van het Nederlandse Vaccin Instituut en voormalig hoofd Vaccins van het RIVM. "Dat is niet zo slim. Het is meer dommigheid dan kwade wil, denk ik."

Het is de eerste keer dat er op het coronadashboard vooruit wordt gelopen op cijfers die nog moeten worden gerapporteerd. Cijfers over positieve testen, kwetsbare groepen en ziekenhuisopnames zijn ook niet realtime. Die worden dagelijks op een bepaald tijdstip geüpdatet. De cijfers van het RIVM worden bijvoorbeeld om 15.15 uur bijgewerkt, en die gaan dan over de bij het RIVM binnengekomen meldingen tussen 10.00 uur de voorgaande dag en 10.00 uur dezelfde dag. Soms worden meldingen pas dagen later bij het RIVM gedaan, maar dat wordt niet gecorrigeerd met een schatting.

Volgens het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport is er gekozen voor een schatting omdat er sprake is van onderrapportage - doordat cijfers van ziekenhuizen, huisartsen en langdurige zorginstellingen pas later binnenkomen. Ook bij andere cijfers op het coronadashboard is sprake van onderrapportage, maar bij die cijfers is geen methode beschikbaar om dat te corrigeren.

"We weten hoeveel vaccins er in de centrale opslag liggen, dus we kunnen schatten hoeveel er de komende dagen wordt ingezet", zegt een woordvoerder. Bij het aantal positieve besmettingen bijvoorbeeld, kan er natuurlijk niet worden geschat.

De geschatte cijfers worden gebaseerd op een formule, die gebaseerd is op de aantallen vaccins die in opdracht van het RIVM zijn afgeleverd op de priklocaties. Die vaccins worden op de dag van levering, en de drie dagen daarna toegediend. Het ministerie gaat ervan uit dat dat in gelijke delen, 25 procent per dag, gebeurt. Ook wordt er rekening gehouden met 5 procent verspilling, en worden er 6 doses per Pfizer-flacon gerekend, en 10 doses per Moderna-flacon.

Zo ziet het coronadashboard er nu uit:

Op basis van deze formule liep het aantal vaccinaties gisteren opeens met bijna 120.000 stuks op. Volgens Actiz en het Landelijk Netwerk Acute Zorg (LNAZ) kan de formule kloppen. "Wij zeggen niet dat het onjuist is, het zou wel eens kunnen kloppen", zegt Actiz. "Het principe achter de berekening is wel te volgen", zegt een woordvoerder van LNAZ. Ook hoogleraar Van der Zeijst denkt dat de formule van VWS realistisch is.

Meer bijwerkingen

Toch zijn er aspecten die effect kunnen hebben op het aantal vaccinaties, die nu niet worden meegenomen in de formule, zegt LNAZ. Zo kiest het LNAZ ervoor om met grotere tussenpozen de tweede prik bij zorgpersoneel toe te dienen. "Omdat we weten dat er bij die tweede prik sprake is van meer bijwerkingen. Koorts met name. En je wilt ook in dit geval voorkomen dat er te veel personen tegelijk ziek worden."

Ook is er iets fout gegaan tijdens de berekening van het huidige aantal, zegt LNAZ. "De prikken voor de verpleeghuizen die wij doen, lijken zowel aan ons als aan de verpleeghuizen toegerekend te zijn. Dat zorgt ervoor dat de totaalsom 17.500 te hoog uitvalt."

Die aspecten maken de schattingen onzeker. Daarom is het volgens hoogleraar Van der Zeijst beter om alleen af te gaan op de geregistreerde prikken. "Je wil eigenlijk toch maar één ding weten: hoeveel doses zijn er in Nederland en hoeveel zijn daarvan gebruikt? Je wil zien hoe ver Nederland is met de uitvoering."

Om dat duidelijk te krijgen, moeten ook de prikken worden gescheiden in het dashboard, zegt hij. "Nu kunnen we helemaal niet zien hoeveel mensen al een tweede prik hebben gehad, alle prikken worden op een hoop gegooid. Scheid die twee, dan weet je wat je hebt."