Racisme in Brazilië: het gevaar van een nieuwe auto
Januário Alves de Santana parkeerde zijn gloednieuwe auto op het immense parkeerterrein voor de supermarkt in Osasco, een voorstad van São Paulo. Esther, zijn tweejarige dochter, lag op de achterbank te slapen. Hij besloot bij haar in de auto te blijven zitten, terwijl de rest van het gezin boodschappen deed.
Bewakers vonden hem verdacht. "Ze kwamen op me af omdat ik in een dure auto zat, en ik ben zwart. Ze dachten dat ik een autodief was." Januário werd meegenomen naar een kantoortje, waar hij een half uur lang zwaar werd mishandeld door zes bewakers. "Ze sloegen en wurgden me. Ik was bijna dood, omdat ze dachten dat ik mijn eigen auto aan het stelen was." Zijn dochtertje sliep al die tijd alleen in de auto.
"We hadden allebei dood kunnen zijn", concludeert Januário. Het is meer dan tien jaar geleden gebeurd, maar het trauma is niet geheeld:
Toen afgelopen november, uitgerekend aan de vooravond van de Braziliaanse 'Dag van het Zwarte Bewustzijn', een zwarte man door witte bewakers werd doodgeslagen, was Januário dagen van slag. "Ik kan het niet aanzien", zegt hij over de video van het incident.
Getuigen filmden de witte bewakers die maar bleven slaan, tot João Alberto 'Beto' Freitas was overleden. Het gebeurde bij een filiaal van Carrefour in Porto Alegre, dezelfde supermarktketen waar Januário jaren geleden was mishandeld. "Als ik de beelden zie van Beto's begrafenis, dan stel ik me steeds voor dat ik ook zo had kunnen eindigen. In een kist", verzucht hij.
Na de dood van Beto Freitas waren er op verschillende plaatsen protesten. De Braziliaanse Black Lives Matter-beweging roerde zich. "Toen ik was mishandeld, waren er ook wel protesten", herinnert hij zich. "Maar die waren niet zo groot als nu".
Januário is blij dat de verontwaardiging over racisme in zijn land de afgelopen jaren is gegroeid. Toch blijft een massale protestbeweging zoals in de Verenigde Staten uit. In mei van dit jaar kwam George Floyd daar door politiegeweld om het leven. Het was het begin van een golf protesten. Januário hoopt dat een dergelijke beweging ook in Brazilië kan ontstaan.
Nergens ter wereld worden zoveel mensen vermoord als in Brazilië: gemiddeld 114 per dag in 2019. Drie van de vier slachtoffers zijn zwarte Brazilianen.
"Er is hier enorm veel racisme", benadrukt Januário. "Mensen hebben er dagelijks mee te maken. Ze denken dat het normaal is. Daarom waren de betogingen hier relatief kleiner dan in de VS", denkt Januário.
Het incident heeft het leven van het gezin in Osasco ingrijpend veranderd. Januário werd weliswaar door de supermarktketen gecompenseerd, maar het OM besloot zijn belagers niet te vervolgen wegens racisme. De zes voormalige bewakers werden uiteindelijk, na slepende processen, allemaal vrijgesproken. Het is kenmerkend voor racistische incidenten in Brazilië, klaagt de advocaat van Januário, Dojival Vieira. "Er zit helemaal niemand in Brazilië in de gevangenis wegens racisme."
Oud barrel gekocht
Januário voelt zich nergens echt veilig. "Ik heb geleerd hoe je als zwarte man veiliger door het leven kan gaan. Je moet zorgen dat je niet op de verkeerde plek bent op het verkeerde moment. Je kleding, je kapsel; je moet altijd oppassen dat niemand je aanziet voor een crimineel."
Om die reden deed hij na het incident zijn gloednieuwe auto van de hand. "Ik heb een oud barrel gekocht. Ik dacht dat het een oplossing was, want met deze oude auto zou niemand meer denken dat ik een autodief ben. Maar ik heb me vergist. Twee maanden geleden stond ik langs de kant van de weg met de motorkap omhoog. De politie dacht dat ik de auto wilde stelen. Het liep alleen maar goed af omdat ik een van de agenten kende."
