Dilemma in coronatijd: economische steun verruimen of versoberen?

• Lisa Schallenberg

  redacteur Economie

Het kabinet vertelt straks meer over de nieuwe economische steunmaatregelen voor sectoren die door de coronacrisis het zwaarst worden getroffen. Het was het voornemen van het kabinet om de steun volgend jaar te versoberen, maar dat kwam de laatste weken steeds meer onder druk te staan. Daarom gaan de geplande versoberingen niet door.

De persconferentie over de steunmaatregelen, met de ministers Hoekstra, Wiebes en Koolmees, is vanaf 10.15 uur live te zien op NOS.nl en in de NOS-app.

Het laatste steunpakket voor getroffen ondernemers was niet voor niets al soberder dan het eerste pakket, in het voorjaar. Bedrijven te lang aan het infuus houden kan ook slecht zijn voor de economie, was de gedachte van het kabinet.

Het is een dun koord om op te balanceren. Welke economische overwegingen spelen mee in de vraag om steun te verruimen of te versoberen? En gelden die nog, nu volgende maand de eerste mensen in Nederland gevaccineerd worden?

Het einde is in zicht

Vanwege het vaccin is de situatie nu volledig anders dan toen het derde steunpakket in augustus werd aangekondigd. "Het lijkt er steeds meer op dat corona inderdaad tijdelijk is, en dat we in de lente of in de zomer van de maatregelen af kunnen zijn", zegt ING-hoofdeconoom Marieke Blom. "De haven is in zicht."

De reden dat het derde steunpakket soberder is, is dat het kabinet wilde dat bedrijven zich ook gingen aanpassen aan de nieuwe realiteit. "Maar als de situatie nog een half jaar of minder duurt, dan wil je niet dat in de kern gezonde bedrijven gaan nadenken over een nieuw verdienmodel", zegt Blom. "Dan wil je zoveel mogelijk in de lucht houden, zodat de economie klaar is om weer volop te gaan draaien zodra alles weer open kan."

Precies die discussie wordt ook binnen het kabinet gevoerd, zegt politiek verslaggever Marleen de Rooy. "Minister van Financiën Hoekstra wil nu geen verruiming van de steun. Het zijn vooral de coalitiepartijen die erop hameren dat het veel te vroeg is om steun af te bouwen."

Er zit ook een nadeel aan die genereuze steun: er wordt niet gekeken of het omzetverlies van een bedrijf komt door corona, of doordat het bedrijf eigenlijk ongezond is.

In de kern ongezonde bedrijven kunnen nu net zoveel steun krijgen als gezonde. Dat heeft er onder meer toe geleid dat het aantal faillissementen in augustus op het laagste punt in 21 jaar lag, ondanks de crisis. En dat is niet per se goed nieuws.

'Zombiebedrijven', worden dat ook wel genoemd: niet-levensvatbare bedrijven die overeind worden gehouden door steun van de overheid. In augustus waarschuwde het Centraal Planbureau daar al voor. Ook het kabinet erkent het risico.

Economie past zich niet aan

Het eerste nadeel van die zombiebedrijven ligt voor de hand: je geeft veel geld aan een bedrijf dat het - als de steun ophoudt - waarschijnlijk sowieso niet gaat redden. "Water naar de zee dragen met belastinggeld", noemde minister Koolmees dat vorige maand in de Eerste Kamer.

Het tweede nadeel is dat mensen te lang in dienst blijven bij deze niet-levensvatbare bedrijven. De uren die mensen daar werken, hadden ze ook kunnen werken bij een bedrijf waar het juist goed gaat, en kunnen helpen om dat bedrijf verder te laten groeien. Die groei lopen andere bedrijven nu mis.

Als de crisis lang duurt, kan de steun dus ook de economie verstoren. "Een te sterke focus op baanbehoud zou het aanpassingsvermogen van de economie in de weg kunnen staan", schreven ambtenaren in april al aan de minister. Dat staat in stukken die na vragen van de NOS eerder al openbaar zijn gemaakt. Ook topman van De Nederlandsche Bank Klaas Knot zei in oktober nog dat het bij een economie hoort dat bedrijven komen en gaan.

Volgens ING-hoofdeconoom Blom vormen die zombiebedrijven een klein aandeel van alle ontvangers. "Normaal gesproken gaan in de meeste branches tussen de 0,5 en 0,8 procent per jaar failliet. Nu zitten we daar per sector net wat onder, dus dan houden we iets meer overeind dan strikt noodzakelijk is", zegt Blom. "Daar tegenover staat dat je allemaal gezonde bedrijven klaar houdt voor de toekomst."

Te veel ingeteerd

Naast zombiebedrijven, die ook onder normale omstandigheden niet levensvatbaar waren geweest, komt hoe langer de crisis duurt ook steeds meer de vraag op: komen bedrijven die voor de crisis gezond waren nog wel gezond uit de crisis? Denk bijvoorbeeld aan horecabedrijven die zodanig zijn ingeteerd op hun reserves dat ze het, ook als de omzet weer terugkomt, misschien niet overleven.

Volgens Blom is vooraf niet te berekenen wie er uiteindelijk toch failliet gaan. En naast economische argumenten is er volgens Blom ook een morele overweging. "De crisis overkomt ons allemaal, maar niet iedereen is even hard geraakt. Als je als politiek de keuze maakt om één sector te sluiten, waardoor die ondernemers zo hard geraakt worden, dan kun je je afvragen of het eerlijk is om de rekening bij die sectoren zelf neer te leggen."