Het aftellen naar de brexit is begonnen

• Tim de Wit en Bert van Slooten

De klok tikt, de tijd dringt, het is vijf voor twaalf. De taal om de brexitonderhandelingen te beschrijven heeft vele woorden om te zeggen dat de druk hoog is. Op 31 december eindigt de transitieperiode van de Britten, met of zonder deal met de Europese Unie. En dus zijn het opnieuw cruciale dagen, weken en uren, want het verdrag moet nog door de regeringsleiders worden goedgekeurd en ook het Europees Parlement moet er voor die tijd mee instemmen. In de laatste maand voor de brexit moet er nog altijd veel gebeuren.

Volgende week komen de 27 EU-leiders in Brussel bij elkaar voor een fysieke top. Ze willen elkaar in de ogen kunnen kijken, want er is een groot aantal problemen dat opgelost moet worden. De brexit is er één van.

Sinds premier Johnson in oktober de boel op de spits dreef door te dreigen zonder deal uit de Europese Unie te stappen, is het stil geworden rondom de onderhandelingen. De medewerkers van de Britse hoofdonderhandelaar Frost en de EU-gezant Michel Barnier hebben vooral veel wetsteksten geschreven. Afspraken waarin de scheiding op allerlei terreinen juridisch werd geregeld.

Maar er zijn drie terreinen waarop nauwelijks vooruitgang wordt geboekt. De viswateren, de regels die voor bedrijven in de Europese Unie hetzelfde moeten zijn als in het Verenigd Koninkrijk en de vraag welke maatregelen je mag nemen om de ander te straffen als de regels worden overtreden.

De voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen wil best creatief zijn als het op de drie heikele onderwerpen aankomt, zo liet ze weten. "Maar we hebben wel regels nodig. Vertrouwen is goed, maar wetgeving is beter."

Het zijn beslissende dagen, zo klinkt het in Brussel. Er wordt opnieuw gesproken over deadlines. De eerste is die van de regeringsleiders volgende week. Op zich is dat een flexibele deadline, want de leiders kunnen een akkoord zelfs op 31 december goedkeuren. Het Europees Parlement, dat minder flexibel is, wil het liefst in de laatste vergaderweek (half december) van dit jaar het akkoord bespreken. De onderhandelingstekst moet vervolgens in alle EU-talen worden omgezet en dus moeten er in het Sinterklaas-weekend teksten zijn.

Er wordt ondertussen rekening gehouden met een extra vergadering van het parlement tijdens het kerstreces. Zelfs goedkeuring (met terugwerkende kracht) na 1 januari behoort tot de mogelijkheden.

Noodplannen

De vrees dat er uiteindelijk geen akkoord tussen het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie wordt afgesloten, begint toe te nemen. Nederland wil dat de Europese Commissie de noodplannen alvast van stal haalt, want zonder akkoord wordt het op 1 januari een chaos, waarbij het vrachtverkeer vastloopt en vliegtuigen niet meer kunnen landen in Londen of de Europese hoofdsteden.

Van de drie geschilpunten tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk zijn de visgebieden het meest beladen. De Europese vislanden (gelegen aan de Noordzee) willen toegang blijven houden tot de Britse wateren. Frankrijk staat pal voor z'n vissers en dit weekend liet ook de Vlaamse minister Crevits weten dat de Belgische vissers toegang moeten houden tot de Britse wateren.

En dat is voor de Britten absoluut onbespreekbaar. Het terugkrijgen van de zeggenschap over de Britse wateren is voor veel brexit-aanhangers het symbool van de nieuwe onafhankelijkheid. Volgens mediaberichten zou Barnier een bod hebben gedaan voor het teruggeven van 15 tot 18 procent van de visrechten, terwijl de Britten naar verluidt willen dat de EU 80 procent van de rechten inlevert. Een flink gat om te overbruggen dus.

Hieronder is in kaart gebracht hoe de brexit de verdeling van viswateren zal veranderen. De tekst gaat onder de afbeeldingen verder.

Boris Johnson heeft al meerdere keren herhaald dat in zijn ogen de Britten ook zonder deal een 'florissante toekomst' tegemoet gaan. In tegenstelling tot zijn voorganger Theresa May wil hij aan de EU duidelijk maken dat hij niet terugdeinst voor het gevreesde no-dealscenario.

Bovendien wil Johnson een relatief dun handelsakkoord met de EU. "Er is nog altijd goede kans op een deal", zei landbouwminister George Eustice tegen Sky News. "Maar dan moet het wel deze week gebeuren. De tijd raakt op."

De Ierse minister van Buitenlandse Zaken Coveney schoof de schuld voor deze tijdsdruk in de schoenen van de Britten. "De Britten hebben de kans gekregen om deze overgangsperiode te verlengen, maar die kans hebben ze niet gegrepen. Ook ik denk dat een deal mogelijk is. De consequenties van no deal zijn kostbaar. Er is alle reden om eruit te komen."