RIVM: 'Ook weinig vaccins kunnen al veel verschil maken'
Deze week was er goed coronanieuws: voor het eerst is van een vaccin de effectiviteit aangetoond en het lijkt ook nog eens beter te werken dan verwacht. Ook het aantal besmettingen nam de afgelopen weken fors af, al laten de afgelopen drie dagen weer een ander beeld zien.
Bij het RIVM denken ze dat een vaccin veel kan veranderen. "Als de R net boven de 1 is, dan heb je maar heel weinig vaccins nodig om het net onder de 1 te brengen, en dat maakt echt al het verschil", zeggen hoofd infectieziektebestrijding van het RIVM Jaap van Dissel en Jacco Wallinga, verantwoordelijk voor de rekenmodellen.
De NOS sprak met hen over de complexiteit van een goede vaccinstrategie en de ruimte die er de komende maanden is om te versoepelen.
De afgelopen weken is het aantal besmettingen fors gedaald. De laatste dagen steeg het aantal weer wat. Hoe staan we ervoor?
Wallinga: "Zoals wij hadden verwacht. De vorige keer konden we nog niet precies zeggen hoe de maatregelen van oktober zouden uitpakken. Dat kunnen we nu wel. Voor de rest is het afwachten of het doorzet, en het gedrag van mensen ook zo blijft. Aan de ene kant stemt het tot tevredenheid: als de daling minder zou zijn, hadden we een ander gesprek gehad nu. Aan de andere kant: het houdt ook niet over."
"Net zoals de stijging exponentieel omhoogging, gaat de daling ook exponentieel omlaag. De eerste stappen zijn vrij groot, daarna gaat het in vrij kleine stapjes. En af en toe een beetje omhoog en omlaag. Dat wordt ook wel het geniepige van exponentiële groei of daling genoemd."
Als het gaat om de ziekenhuisopnames lijkt de daling minder hard te gaan. Klopt dat?
Wallinga: "Nee, eigenlijk kan ik daar niet zo heel veel over zeggen. Bij de ziekenhuisopnames zitten veel schommelingen. Wij kijken naar de trend op lange termijn. Het kan zijn dat dit het begin is waarop het stabiel wordt, maar het kan ook toeval zijn. Tot nu toe past het nog bij de trend die wij verwachtten. De afwijking is niet groot genoeg om ongerust te worden."
Om het zekere voor het onzekere te nemen sloten twee weken geleden theaters, bioscopen en bibliotheken, en werd de maximale groepsgrootte verkleind. Bij het RIVM waren ze er namelijk niet zeker van of de eerder genomen maatregelen het R-getal wel onder de beoogde 1 had gebracht. Inmiddels is duidelijk dat op 23 oktober het R-getal 0,91 was, waardoor bij nader inzien de extra maatregelen van begin november niet nodig waren.
Als de daling verder doorzet, denk ik dat we misschien aan de hand van pilots inzicht proberen te krijgen of de horeca onder voorwaarden weer open zou kunnen.
Maandag zal uit nieuwe berekeningen moeten blijken of de R eind oktober nog iets verder is gedaald, zodat de laatste genomen maatregelen weer ingetrokken kunnen worden. Wat dan nog altijd overblijft, is de gedeeltelijke lockdown: de sluiting van onder andere de horeca.
Met een R van 0,91 is er weinig ruimte over. Boven de 1 neemt de verspreiding weer toe. Kan er überhaupt wel weer versoepeld worden in december?
Van Dissel: "Dat is de vraag. Als de daling verder doorzet, denk ik dat we misschien aan de hand van pilots inzicht proberen te krijgen of de horeca onder voorwaarden weer open zou kunnen. En je zou je ook kunnen voorstellen dat je een aantal algemene maatregelen vasthoudt, die misschien wat minder impact hebben op de maatschappij. Zo zou je ervoor kunnen kiezen om het aantal personen dat bij iemand thuis mag komen, of de groepsgrootte buiten, toch lager te houden. In ieder geval is duidelijk dat we meer zullen moeten doen dan we afgelopen zomer hebben gedaan. Toen is het aantal besmettingen uiteindelijk toch weer toegenomen."
Zomaar de horeca weer openen is geen optie?
Van Dissel: "Dat is verder niet aan ons, maar als we daarover mogen adviseren dan zullen we adviseren dat het misschien verstandig is daar eerst in pilots naar te kijken, voordat je het risico loopt dat het aantal besmettingen weer snel zal toenemen. Een zekere overgangsperiode is daarbij wel een optie die we zullen bespreken."
Als de maatregelen rondom groepsgrootte van kracht blijven, zit Kerst vieren met de familie er dan wel in?
Van Dissel: "We hebben daar in het OMT-advies over gezegd dat we ons kunnen voorstellen dat het kabinet voor die speciale dagen speciale maatregelen treft. Het hoeft niet alles of niets te zijn."
De komst van een vaccin wordt steeds kansrijker. Heeft u al doorgerekend wat een werkend vaccin kan betekenen voor de verspreiding van het virus?
Wallinga: "Nee, niet op die manier. Het hangt er erg van af welke strategie wordt gekozen. En wat de randvoorwaarden daarvoor zijn: blijven de maatregelen van kracht? Pas dan kunnen we echt gaan rekenen. En het hangt er ook vanaf wat je precies wil met het vaccin: wil je zo snel mogelijk de maatschappij openen? Of mensen zo goed mogelijk beschermen?"
Stel: er is een vaccin dat net zo goed werkt bij jongeren als bij ouderen. Is het dan verstandiger om het aan ouderen te geven - om hen te beschermen - of aan jongeren - om te voorkomen dat het virus hard rondgaat?
Wallinga: "Het ligt eraan hoeveel vaccins je hebt. Als je maar heel weinig hebt, verwacht je misschien niet heel veel effect op de besmettingen."
Dus als er in eerste instantie weinig vaccins beschikbaar zijn, dan kunnen ze het beste gebruikt worden om ouderen beschermen?
Wallinga: "Nee, wat ik eigenlijk wil zeggen: het is een hele moeilijke puzzel. Het is heel erg afhankelijk van het doel van de vaccinatie. En het hangt heel erg af van de context: gelden de maatregelen nog? Hoeveel vaccins zijn er beschikbaar? Wat is de vaccinatiebereidheid? Al die randvoorwaarden kunnen er voor zorgen dat de ene strategie beter is dan de andere."
Hoe je het ook wendt of keert: het blijft complex en er blijven heel veel onbekende factoren.
"Maar het hangt er ook van af welke andere maatregelen er nog zijn. Als er een situatie is met een R net boven de 1, zoals we de afgelopen weken zagen, dan heb je maar heel weinig vaccins nodig om het net onder de 1 te brengen - en dat maakt echt al het verschil."
Stel, er zijn 4 miljoen mensen gevaccineerd. Zijn dan de basismaatregelen genoeg om de R onder de 1 te houden?
Wallinga: "Dat zou kunnen. Het praktische probleem daarbij is dat vaccinonderzoeken niet zijn ingericht om te zeggen of vaccinatie leidt tot vermindering van besmettingen. Doet het überhaupt wel iets met de overdracht van infecties? Dat zal moeten blijken. Hoe je het ook wendt of keert: het blijft complex en er blijven heel veel onbekende factoren."
Van Dissel: "Ondertussen zitten we ook met het testen niet stil. Er is een aangescherpt testbeleid. Daarvan hoop je dat het het bron- en contactonderzoek bevordert en daarmee het R-getal doet verlagen. Al met al is het een hele complexe puzzel."
