Aanslagpleger Wenen was IS-aanhanger, hoe actief is de terreurbeweging nog?

• Fiorella Opromolla

  redacteur Online

Wenen is gisteravond opgeschrikt door de eerste aanslag in decennia. De dader, die door de politie is doodgeschoten, was volgens de Oostenrijkse autoriteiten een aanhanger van terreurbeweging Islamitische Staat. IS heeft vanavond ook de verantwoordelijkheid opgeëist. De terroristische beweging leek al een paar jaar verslagen en verloor controle over het zelf uitgeroepen kalifaat, maar duikt nu toch hier en daar weer op. Is IS bezig met een opmars?

De dader is een 20-jarige man met een Oostenrijks en Noord-Macedonisch paspoort. Hij werd eerder veroordeeld tot een gevangenisstraf van 22 maanden, omdat hij meerdere malen probeerde af te reizen naar Syrië om zich aan te sluiten bij IS. Vorig jaar werd hij voorwaardelijk vrijgelaten.

Veel mensen in Wenen vragen zich af: waarom hier? Volgens de inwoners was een aanslag in hun stad slechts een kwestie van tijd:

De NOS ontving veel vragen over terreurbeweging IS. Bijvoorbeeld over waar IS nog actief is. "Als staat is IS verslagen, maar niet als organisatie en ideologie", reageert journalist en IS-kenner Abdou Bouzerda. "In Syrië en Irak hebben ze een transformatie doorgemaakt. Eerst opereerde IS als staat, door bijvoorbeeld gebieden te controleren en identiteitsbewijzen uit te schrijven. Nu gebeurt dat niet meer en opereert IS als organisatie met aanhang."

Toch is de terreurorganisatie zeker niet weg uit het Midden-Oosten. "Er zijn nog altijd ontvoeringen en moordpartijen in Syrië en Irak. Maar de propaganda is veel minder geworden. Dat komt doordat de organisatie op z'n rug ligt en harder wordt aangepakt. IS is niet meer hetzelfde als in de hoogtijdagen van 2014 tot en met 2017", stelt Bouzerda.

Ook NOS-correspondent Daisy Mohr zegt dat het gedachtengoed van IS voortleeft. "Er is dan wel geen kalifaat meer, maar dat betekent niet dat IS weg is. Er zijn nog altijd cellen in het Midden-Oosten. Slapende cellen houden zich al langer schuil, vaak op het platteland, klaar om hun kans te grijpen voor een aanval."

Wereld afgeleid, 'IS gebruikt vacuüm'

"Aanvallen van IS op grote schaal zie je niet echt meer. Maar IS kan makkelijk gebruikmaken van een bepaald vacuüm dat is ontstaan. Door het coronavirus zijn de ogen van de wereld gericht op andere zaken", zegt Mohr. "Ook is de internationale coalitie minder actief dan voorheen en wordt er minder over IS gepraat, tot nu. Maar dat betekent niet dat het rustig is wat betreft IS-operaties."

Dat laatste bleek ook gisteren in Afghanistan. Daar kwamen bij een aanslag op de universiteit in de hoofdstad Kabul 24 mensen om het leven. Ook vielen er tientallen gewonden. De Afghaanse tak van IS zou de aanslag hebben opgeëist.

Ook in delen van Afrika, met name in de Sahel, zijn groepen jihadisten actief die zijn aangesloten bij IS. Eerder maakten we daar deze uitlegvideo over:

Het is onduidelijk waarom Wenen het doelwit was van deze aanslag. Wel vertelt Jeanine de Roy van Zuijdewijn, onderzoeker aan de Universiteit Leiden, dat de stad veel connecties heeft met jihadistische netwerken - en dan met name in de Balkanlanden en op de Kaukasus. "Er zijn veel lijntjes met Bosnië, Albanië, Tsjetsjenië. In Oostenrijk an sich is, in vergelijking met landen als Frankrijk en Duitsland, het probleem minder groot. Maar Wenen kent een grote scene."

Daarnaast zijn de aanslagen in Europa de laatste jaren minder goed gecoördineerd, zegt De Roy van Zuijdewijn. In veel gevallen gaat het om aanslagen die mensen op eigen houtje uitvoeren. "Ook Wenen is nu een voorbeeld van een aanslag van een gefaalde foreign fighter. Hij wilde naar het kalifaat afreizen, maar dat is niet gelukt. In het verleden zagen we ook al dat aanslagplegers daar gefrustreerd over zijn, en vervolgens een aanslag plegen in eigen land."

Dat beaamt journalist en IS-kenner Bouzerda. Zo heeft IS door de jaren heen altijd opgeroepen aanslagen te plegen. "Maar er zijn al een tijdje geen nieuwe oproepen gedaan door leiders van IS. Veel aanslagen lijken opportunistisch, veroorzaakt door triggers bij de dader. Daar lijkt deze man in Oostenrijk ook een voorbeeld van."

'Onvoldoende in de gaten gehouden'

De 20-jarige dader was vanwege zijn eerdere veroordeling al langer in beeld bij de inlichtingendienst. Volgens De Roy van Zuijdewijn zien we dat vaker: "Zo iemand wordt dan wel in de gaten gehouden, maar onvoldoende. Helaas is dat een probleem waar Europa vaker mee te maken heeft gehad, en ook nog mee te maken zal krijgen."