'We lopen de kans dat een coronavaccin maar matig effectief is'

• Paulus Houthuijs

  redacteur Online

De hele wereld kijkt reikhalzend uit naar het moment dat er goedwerkende coronavaccins beschikbaar zijn. De EU verwacht dat in april grote aantallen inentingen worden geleverd. Maar experts temperen de verwachtingen en wijzen op de mogelijke hobbels en valkuilen.

Vooropgesteld: de twee bevraagde deskundigen zijn optimistisch dat de vaccins een belangrijke bijdrage gaan leveren in de strijd tegen het virus. "Het is fantastisch dat we in korte tijd zo ver zijn gekomen", zegt Marc Bonten, OMT-lid en arts-microbioloog bij het UMC Utrecht.

Het is ongekend dat er al zo snel na het begin van een pandemie meerdere vaccins in de laatste testfase zitten. "Alleen lopen we de kans dat de ingekochte vaccins maar matig effectief zijn. In dat geval moeten we er ook rekening mee houden dat het niet voldoende beschermt om te voorkomen dat patiënten op de IC terechtkomen."

Dat komt doordat de vaccins uit veiligheidsoverwegingen op gezonde en vaak jongere mensen worden getest. Het is volgens Bonten dus maar de vraag hoe goed zo'n prik uiteindelijk werkt op mensen in de risicogroep als het middel in de testfase op bijvoorbeeld de helft van de mensen effect had.

Groepsimmuniteit?

"Bij een matige effectiviteit is het wellicht ook onvoldoende om die groepsimmuniteit te bereiken waar we zo op hopen", legt Bonten uit. Voor groepsimmuniteit moet naar schatting 60 tot 70 procent van de bevolking antistoffen hebben tegen covid-19.

Het lichaam maakt antistoffen en zogenoemde T-cellen aan na besmetting of straks via inenting. Antistoffen ruimen het virus op en T-cellen doen dat bij besmette lichaamscellen. Maar hoeveel personen immuun worden voor het virus en voor hoelang, dat valt nu nog niet te zeggen voor de vaccins die de EU heeft besteld bij zes farmaceuten.

Normaal hebben laboratoria veel meer tijd om een vaccin te ontwikkelen, zegt hoogleraar immunologie Marjolein van Egmond (Amsterdam UMC). "Met de kennis van nu zijn ontwikkelaars aan de slag gegaan en dat hoeft niet per se het beste vaccin op te leveren."

Het is in theorie bijvoorbeeld mogelijk dat ingeënte personen minder vaak ziek worden, maar bijvoorbeeld wel besmettelijk blijven voor anderen. Ook over schadelijke bijeffecten is nog niets bekend. Al benadrukt de immunoloog dat het vanwege de hoge standaarden in Europa wel veilig voor gebruik is als een vaccin eenmaal is goedgekeurd.

Wat kunnen we dan verwachten van deze vaccins?

Het is koffiedik kijken totdat testfase 3 is afgerond. Maar uit proeven weten we dat de middelen antistoffen en T-cellen opwekken bij proefpersonen.

"Er is geen enkele reden pessimistisch te zijn en te denken dat ze niet gaan werken", zegt Van Egmond. "Het is bijzonder onwaarschijnlijk dat die zes vaccins allemaal sneuvelen."

Ook Bonten is positief ingesteld en acht de kans reëel dat ten minste een vaccin 50 tot 80 procent bescherming biedt. Zo'n percentage geeft aan hoeveel lager de kans op ziekte is bij testpersonen in vergelijking met de controlegroep die een placebo kreeg.

Moeten we vrezen voor mutatie van het virus?

Spaanse en Zwitserse onderzoekers concluderen dat Europa kampt met een andere virusvariant dan die in China eind vorig jaar is opgedoken. Door die aanpassing verspreidt het virus zich op dit continent mogelijk sneller. De onderzoekers zeggen dat deze mutatie geen invloed heeft op de ontwikkeling van de huidige vaccins.

Van Egmond en Bonten leggen uit dat het onvermijdelijk is dat het coronavirus muteert. Dat gebeurt bijvoorbeeld ook met het griepvirus. "Maar het lijkt erop dat dit coronavirus niet zo snel verandert dat de vaccins niet meer bruikbaar zijn", zegt Van Egmond.

Bonten: "Het is niet iets waar de wetenschap zich op kan voorbereiden. Pas als een vaccin wordt gebruikt gaan we zien of het virus daar aan kan ontsnappen."

Kunnen we terug naar normaal?

Beide experts denken van wel. Vaccins kunnen volgens Van Egmond het licht aan de einde van de tunnel betekenen. "Zodra die er zijn, kan je aan een exitstrategie denken."

Nieuwe uitbraken zijn volgens haar nooit volledig uit te sluiten, maar ze heeft goede hoop dat de maatschappij steeds verder terugkeert naar de pre-coronafase. Met de kanttekening dat grootschalige festivals en samenkomsten waarschijnlijk de laatste dingen zijn die mogelijk worden.

Hoe beter de vaccins werken, hoe sneller de situatie terug kan keren naar normaal, zegt Bonten. Ook als ze maar deels effectief zijn zullen de middelen volgens hem op grote schaal worden ingezet.

"Alles is beter dan niets. Hopelijk kunnen we er voldoende mee bereiken om deze pandemie te veranderen in een soort jaarlijks griepseizoen."