Crispr-cas: veelbelovende dna-techniek, maar EU houdt gebruik tegen

Deze week ging de Nobelprijs voor Scheikunde naar microbiologe Emmanuelle Charpentier en biochemica Jennifer Doudna, voor de ontwikkeling van crispr-cas, een methode om op eenvoudige wijze kleine aanpassingen te doen aan dna.

"Het is een hele mooie technologie", zegt Gerard Backx, topman van aardappelveredelaar HZPC. "Daar kunnen we prachtige dingen mee doen, als we het zouden mogen toepassen."

Meer Nederlandse bedrijven in de plantenveredeling staan te trappelen om met deze techniek bijvoorbeeld betere aardappelen te ontwikkelen. Maar het Europees Hof besliste in 2018 dat deze nieuwe techniek onder de strenge bestaande EU-regels voor genetische modificatie valt.

Onuitvoerbaar

Die regels houden in dat er uitgebreid getest moet worden of een gewas dat is gemaakt met behulp van Crispr-Cas wel veilig is voor mens, dier en het milieu. Ook moet zo'n gewas dan het label 'genetisch gemodificeerd voedsel' krijgen, zodat consumenten weten wat ze kopen.

Maar door al die regels wordt het onuitvoerbaar voor zaadveredelaars om de technologie te gebruiken. Wat zonde is, zegt Backx. "Als wij dit kunnen toepassen, dan kunnen wij heel snel verbeterde rassen creëren waardoor wij bijvoorbeeld de opbrengsten kunnen verhogen en ziekteresistenties kunnen verbeteren."

VS, China, Japan, Rusland

"De EU trapt op de rem en belemmert zo allerlei innovaties", zegt microbioloog John van der Oost van Wageningen University & Research. Hij werkt ook aan crispr-systemen. "Economisch missen we hierdoor de boot. In heel veel andere landen is dit geen issue. In de VS, China, Japan, Rusland, daar kunnen ze gewoon door."

"De vraag is: wanneer vinden we een product genetisch gemodificeerd?", zegt Marc van Mil, docent dna-technieken aan de Universiteit Utrecht. "Je kan een aardappel bijvoorbeeld bombarderen met uv-straling in de hoop dat je een extra mutatie in het dna krijgt. Je maakt het dna dan bewust kapot in de hoop toevallig een beter plantje te krijgen. Dat is 'traditionele' plantenveredeling en noemen we geen genetische modificatie."

"Met het precisiegereedschap van crispr-cas kun je uit de ene al bestaande aardappelsoort een stukje dna halen en dat in een andere aardappelsoort plaatsen", zegt Van Mil. "Dat levert precies hetzelfde eindresultaat op als via traditionele veredeling maar dan veel sneller en goedkoper. Alleen noemen we het dan opeens wel genetische modificatie. Dat is niet uit te leggen en ik snap dat dat tot frustratie leidt bij bedrijven."

Nieuwe regels?

Volgens EU-correspondent Sander van Hoorn is het denken over crispr-cas wel aan het veranderen. Zowel in het Europese Parlement als bij de lidstaten. "Zij hebben de Europese Commissie gevraagd om te kijken of nieuwe regels haalbaar zijn. Maar zelfs als alle neuzen dezelfde kant op staan, dan kan het nog jaren duren voordat die nieuwe wetten er zijn."

Greenpeace was in 2018 blij met de beslissing van het EU-hof. De milieuorganisatie zei toen: "Het loslaten van genetisch gemodificeerde organisme in het milieu zonder goede veiligheidsmaatregelen is illegaal en onverantwoord. Vooral omdat het aanpassen van genen kan leiden tot ongewenste bijwerkingen."