'Notorious RBG': een rechter met een rocksterstatus

• Maartje Geels

  redacteur Online

Maar weinig rechters zullen de sterrenstatus verwerven die Ruth Bader Ginsburg had in de VS. 'RBG' was het onderwerp van een speelfilm en een kinderboek, haar gezicht staat op T-shirts en haar uitspraken kwamen voorbij in memes op internet. Op haar dood wordt gereageerd alsof een Hollywoodster is overleden: beroemdheden twitteren hun condoleances en bij het Hooggerechtshof verzamelen zich mensen om kaarsjes te branden en bloemen te leggen.

Ginsburg was met haar 27 jaar als rechter bij het Hooggerechtshof niet alleen een van de langstzittende leden, in de VS gold zij ook als progressief en feministisch boegbeeld. Haar fragiele en bescheiden gestalte van 1,55 m contrasteerde scherp met de gretige juridische geest en uitgesproken meningen van de rechter.

Presidentskandidaat Joe Biden en president Trump reageerden eerder op het overlijden van Ginsburg. Trump noemde haar een 'geweldige vrouw' en volgens Biden stond ze voor de hoogste Amerikaanse idealen:

Tijdens haar carrière legde ze zich toe op emancipatie; niet alleen voor vrouwen, maar ook voor minderheden en immigranten. Haar Joodse identiteit lag daaraan ten grondslag, zei ze twee jaar geleden.

Ginsburg groeide tijdens de Tweede Wereldoorlog op in de Verenigde Staten, in een arm gezin in het New Yorkse Brooklyn. "Het gevoel dat je er niet bij hoort. Dat je onderdrukking hebt ervaren, zonder reden. Dat maakt je empathischer naar mensen die er niet bij horen, die outsiders zijn."

"Ze ervoer vanaf het moment dat ze naar de universiteit ging al discriminatie omdat ze vrouw was", zegt Markha Valenta, universitair docent American Studies aan de Universiteit van Utrecht.

In 1956 begon Ginsburg haar studie rechten aan de toonaangevende universiteit Harvard. De ietwat verlegen Ginsburg was een van de negen vrouwen die dat jaar werden toegelaten tot de opleiding, terwijl haar lichting bestond uit ongeveer vijfhonderd studenten. Ginsburg en haar medestudentes werden door de decaan gevraagd op welke grond zij dachten dat ze eigenlijk de plek van een man konden innemen.

Bij haar afstuderen behoorde Ginsburg tot de besten van haar klas, maar toch liet een baan in het recht op zich wachten. "Ik maakte geen kans om drie redenen: ik was Joods, een vrouw en moeder."

In 1971 bepleitte zij voor het eerst een zaak bij het Hooggerechtshof - waarin ze dus later zelf zitting zou nemen. De zaak draaide om de vraag of mannen de voorkeur boven vrouwen konden krijgen als executeurs van nalatenschappen. Discriminatie, zo luidde de uitspraak. Het was de eerste keer dat het Hooggerechtshof op grond van discriminatie op geslacht een streep zette door een wet.

In haar carrière als jurist vocht Ginsburg later ook vaak zaken aan waarin mannen juist benadeeld werden, en vrouwen in het voordeel waren. Zo maakte zij zich hard in een zaak over een weduwnaar, die na de dood van zijn vrouw geen aanspraak kon maken op speciale toeslagen om de zorg voor zijn kind op zich te nemen, omdat hij een man was. Dat deed ze om te laten zien dat er in de wet sprake was van institutionele ongelijkheid, die mannen én vrouwen benadeelde.

Bekijk een overzicht van het werkzame leven van Ruth Bader Ginsburg:

In 1993 werd Ginsburg voor het Hooggerechtshof voorgedragen door Bill Clinton, als tweede vrouw en als eerste Joodse vrouw ooit. Op het gebied van emancipatie was zij gematigd - kleine stapjes waren volgens Ginsburg de beste route naar maatschappelijke verandering. "Als rechter had ze een keiharde werkdiscipline en was ze ontzettend scherp", zegt Valenta. "Maar daaraan ten grondslag lag een toewijding aan rechtvaardigheid voor mensen die werden buitengesloten."

Zo groeide de rechter op latere leeftijd uit tot een fenomeen. Ze werd geroemd om haar inzet voor de vrouwenemancipatie, al was ze daarin niet activistisch. Valenta: "Je zou denken dat ze een radicale, uitgesproken feminist was. Maar Ginsburg was geen revolutionair." Dat bleek wel tijdens de uitspraak waarmee het Hooggerechtshof in 1973 abortus legaliseerde.

Abortus

Want hoewel Ginsburg pro-abortus was, vond ze het niet juist dat dit via een uitspraak van het gerechtshof werd geregeld. Valenta: "De abortusregeling kwam zo snel tot stand, dat er geen tijd was om de meerderheid van Amerika er via het publieke debat van te overtuigen. Dat leidde er volgens haar toe dat abortus in de VS nooit helemaal geaccepteerd zou worden."

In de uitspraken die zij schreef, nam ze het gedurende haar carrière op voor minderheden. Buiten het gerechtshof verwierf de rechter ook populariteit onder de lhbt-gemeenschap, omdat zij meermaals huwelijken tussen homokoppels voltrok.

In haar latere jaren werd Ginsburg op sociale media door jonge, progressieve fans geroemd. Valenta: "Ze was verlegen en introvert, maar op het moment dat ze moest optreden, stond ze er." Aanhangers noemden haar liefkozend 'Notorious RBG'. Zelf was Ginsburg aanvankelijk verbaasd dat ze 'berucht' (notorious) werd genoemd, tot haar kleinkinderen haar op de link met rapper The Notorious BIG wezen. "Zoals de jonge generatie het zou zeggen, het is awesome", aldus de rechter toen.

Gevecht over opvolging

Vanwege haar uitgesproken linkse opvattingen in een gerechtshof dat de laatste jaren steeds verder naar rechts opschoof, koesterde progressief Amerika de hoop dat Ginsburg in leven zou blijven tot na de volgende verkiezingen, in november. Dan was de kans aanwezig dat een Democratische president haar opvolger kon aanwijzen, en niet president Trump.

De afgelopen tijd werden berichten over de gezondheidstoestand van de rechter daarom al op de voet gevolgd, zoals toen ze twee jaar geleden drie ribben brak. Drie keer overleefde ze tot opluchting van aanhangers de ziekte kanker, maar complicaties van alvleesklierkanker werden Ginsburg nu fataal.

Kort voor haar dood sprak Ginsburg zich nog uit over het gevecht dat zou losbarsten over haar opvolging. "Mijn grootste wens is dat ik niet word vervangen tot een nieuwe president is geïnstalleerd", zei ze volgens haar kleindochter kort voor haar dood.

Welke gevolgen Ginsburgs overlijden voor de politiek in de VS heeft, is nu de grote vraag. Het gevecht over haar opvolging is al losgebarsten.

Bij het Hooggerechtshof in Washington D.C. kwam een grote mensenmassa bijeen om Ginsburg te herdenken: